Saint Grégoire de Narek
Moine au monastère de Narek, en Arménie (+ v.
1005)
Né en Arménie près du lac de Van, le jeune Grégoire
perd sa mère; son père décide alors d'entrer au couvent, confiant
son fils au monastère de Narek, où il est élevé par son grand-oncle.
Passionné pour l'étude, le jeune moine lit les Pères de l'Église arménienne
ainsi que les traductions des Pères grecs. Des jaloux l'accusent d'hérésie.
Pour lui tendre un piège, on lui apporte un pâté, un jour de jeûne. Il rend la liberté
aux oiseaux cuits et ceux-ci s'envolent emportant avec eux sa réputation
d'hérétique. Sa renommée se répand. On lui demande de nombreux écrits.
Actuellement encore, ses 'Élégies sacrées' où s'exprime son expérience
mystique, constituent le principal livre de prière de l'Église arménienne.
- Un moine arménien bientôt docteur de l'Eglise (Radio
Vatican 23 février 2015)
- Grégoire de Narek, moine et prêtre arménien du Xe siècle, mort vers 1005, recevra prochainement le titre de Père de l'Eglise (VIS)
Au monastère de Narets en Arménie, vers 1005, saint Grégoire, moine, docteur des Arméniens, illustre par sa doctrine, ses écrits et sa connaissance mystique.
Martyrologe romain
Les délégués arrivés à Narek, Grégoire comprit immédiatement leurs intentions.
Il leur dit : « Mettons-nous d’abord à table, avant de prendre la route. »
Il fait rôtir deux pigeons et les place devant ses hôtes.
Or c’était un vendredi. Ceux-ci, scandalisés, furent plus convaincus que jamais que ce qu’on rapportait de Grégoire était vrai.
Ils lui dirent donc : « Maître n’est-ce pas vendredi aujourd’hui ? »
Le Saint, comme s’il l’ignorait, leur répond : « Excusez-moi, mes frères. »
Et se tournant vers les pigeons : « Levez-vous, dit-il, retournez à votre volière, car aujourd’hui c’est jour d’abstinence. »
Et les oiseaux, retrouvant vie et plumes, s’envolèrent.
A ce spectacle, les envoyés tombèrent aux pieds du saint pour lui demander pardon.
Et ils s’en furent raconter le prodige à ceux qui les avaient délégués
- Histoire de la Croix d’Aparanq : sur la demande de l’évêque de Mokq Grégoire a raconté l’Histoire du transfert de la relique de la Vraie Croix de Constantinople en Arménie en 983.
Le Livre des Elégies Sacrées, composé en l’an 1002, fut sans doute le dernier ouvrage de saint Grégoire.
Grégoire de Narek, moine et hymnographe (env. 945-1010), est fêté le 27 février. Selon les anciens synaxaires arméniens, à cette date était célébrée la mémoire de Grégoire de Narek, moine et hymnographe qui vécut entre le Xe et le Xle siècle.
Grégoire de Narek (950-1003)
Né dans la région d'Andzévatsiats, dans la province de
Vaspourakan (Arménie historique). Il fut éduqué par son père, Khosrov
Andzévatsi, puis par son oncle, Anania Narékatsi, au monastère de Narek. Ils
eurent une position critique envers les méthodes de l'église arménienne de
l'époque et développèrent l'idée d'un contact direct avec Dieu.
De Grigor Narékatsi nous sont parvenus vingt-cinq
poèmes choisis, un grand poème (le Livre des Lamentations), quelques
panégyriques, des odes et des chants didactiques. D'un riche savoir, d'un grand
pouvoir créateur et d'une liberté sociale sans entraves, il fut le plus grand
poète du Moyen Age arménien.
Narékatsi retrouve actuellement dans la littérature
arménienne. et mondiale, la place qu'il mérite : celle du représentant de la
Renaissance arménienne, antique prélude à la Renaissance européenne. Son
influence se fit sentir sur la poésie des époques qui suivirent, jusque et y
compris la nôtre.
Rouben Mélik (Paris)
Prières de repentir
J'ai péché à ta grande bonté, moi, le vil, j'ai péché
; j'ai péché à toi, source des rayons, moi ténèbres, j'ai péché ; j'ai péché à
ta grâce infinie, en vérité j'ai péché ; j'ai péché à ta haute charité,
ouvertement j'ai péché ; j'ai péché à toi qui m'as créé du néant, réellement
j'ai péché ; j'ai péché à ton sein de suprême tendresse, immensément j'ai péché
; j'ai péché à ta douce et intarissable lumière, moi, le perfide, j'ai péché.
Et tel un homme violemment bouleversé par une interminable et torturante
agitation dans la mer aux vagues périlleuses tourmentées par le vent, et qui
serait entraîné et roulé en un torrent sauvage, remuant ça et là les doigts des
mains dans le courant impétueux grossi par les pluies du printemps, emporté
malgré lui en une lamentable dégringolade, avalant l'eau trouble et
étrangleuse, poussé en des douleurs mortelles dans la vase fétide, moussue et
embroussaillée, où il se noierait écrasé sous les flots : Tel moi, misérable,
on me parle et je ne comprends plus ; on me crie, et je n'entends plus ; on
m'appelle, et je ne me réveille plus ; on sonne, et je ne reviens plus à
moi-même ; je suis blessé, et je ne sens plus.
Et je n'ai pas cueilli le fruit prématuré, et je n'ai pu arriver aux cueilles
du renouveau, et voici que je demeure les mains vides de biens ; je n'ai pas la
fleur de pureté ni l'huile de charité, et les ténèbres de la nuit sont sans
aucune lueur ; je dors du sommeil de la mort, et la frayeur de la trompette du
jugement me persécute ; je me suis encore une fois dépouillé de la parure
nuptiale, et j'ai perdu de nouveau l'onction de sainteté, et voici que se ferme
devant moi la porte de la maison de l'époux.
Traduction : Archag Tchobanian
Poésie arménienne – Anthologie - Sous la direction de Rouben Mélik. Paris
1973
SOURCE : http://www.globalarmenianheritage-adic.fr/fr/5culture/poesie/narek.htm
Prières de repentir
Un moine arménien bientôt docteur de l'Église
(RV) Saint Grégoire de Narek sera prochainement
déclaré docteur de l’Eglise universelle. Le Pape François a donné son
approbation samedi matin, au cours d’une audience accordée au préfet de la
Congrégation pour la Cause des saints. Ce moine arménien est né vers 950 et
mort vers 1005 dans une région qui faisait alors partie de l’Arménie et qui se
trouve aujourd’hui en territoire turc, sur la rive sud du lac de Van. - See
more at: http://www.news.va/fr/news/un-moine-armenien-bientot-docteur-de-leglise#sthash.YidEzIS8.dpuf
Grand auteur mystique, Grégoire de Narek est surtout connu pour son recueil de prières, d’environ 20 000 vers, composé en l’an 1000 et utilisé dans la liturgie arménienne. Les thèmes principaux de l’œuvre de Saint Grégoire, appréciée pour son expression poétique vigoureuse, sont la solidarité dans le péché, la confiance en la Miséricorde divine malgré la nécessité absolue du combat spirituel et l’amour de la vie mystique. Passionné par l’étude des Pères de l’Eglise, Saint Grégoire a passé presque toute sa vie au monastère de Narek.
Hommage de saint Jean-Paul II
En 2001, à l’occasion du 17° centenaire du baptême du peuple arménien, Jean-Paul II avait rendu hommage à ce grand poète spirituel « qui a sondé les profondeurs ténébreuses du désespoir humain et qui a entrevu la lumière fulgurante de la grâce ».
L’annonce de sa proclamation comme docteur de l’Eglise intervient à deux mois des commémorations du centenaire du massacre des arméniens par les Turcs, le 24 avril 1915, question ultra-sensible qui complique les rapports entre Ankara et une vingtaine de pays qui ont officiellement reconnu le génocide arménien. Aujourd’hui encore les blessures ne sont pas refermées. Le 23 avril, les victimes de ce massacre seront béatifiées à Etchmiadzine, ville où le se trouve le siège de l’Eglise apostolique arménienne. A Rome, le Pape François célèbrera une messe pour les fidèles arméniens le 12 avril prochain, en la fête de la divine Miséricorde, dans la basilique Saint-Pierre.
(Tratto
dall'archivio della Radio Vaticana) - See more at: http://www.news.va/fr/news/un-moine-armenien-bientot-docteur-de-leglise#sthash.YidEzIS8.dpuf
SOURCE : http://www.news.va/fr/news/un-moine-armenien-bientot-docteur-de-leglise
Հայ Առաքելական եկեղեցու Սուրբ Պայծառակերպության եկեղեցիը
Մոսկվայում։
Holy Transfiguration Cathedral of Armenian Apostolic
church in Moscow.
Кафедральный собор Преображения Господня, Москва.
L’Arménien Grégoire de Narek sera proclamé docteur de
l’Église
Recevant samedi 21 février le cardinal Angelo Amato, préfet de la Congrégation des causes des saints, le pape François a validé la prochaine proclamation de saint Grégoire de Narek, mystique arménien du Xe siècle, comme docteur de l’Église.
Qui est saint Grégoire de Narek ?
Né vers 950, orphelin de mère très jeune, Grégoire de
Narek est éduqué par son père évêque avant d’entrer au monastère de Narek
dirigé par son oncle. Prêtre en 977, il enseigne ensuite à l’école du monastère
avant d’être écarté par des moines jaloux qui l’accusent d’être trop proche des
thèses byzantines. Il meurt vers 1003, laissant une abondante œuvre, notamment
un Commentaire du Cantique des Cantiques et de nombreux poèmes et
hymnes et odes. Mais son chef-d’œuvre demeure le Livre des Lamentations (achevé
vers 1003), monument de la langue arménienne classique et pièce majeure de la
littérature mystique, qu’il décrivait comme une série de « conversations
avec Dieu venues des profondeurs du cœur ».
Qu’est-ce qu’un docteur de l’Église ?
L’Église catholique attribue le titre de docteur de
l’Église à ceux dont elle reconnaît une autorité théologique exceptionnelle en
raison de la profondeur de leur foi, de la sûreté de leur doctrine et de la
sainteté de leur vie, conférant ainsi une place particulière à leurs
enseignements. Attribué à 35 reprises, il l’a été pour la première fois en 1295
par Boniface VIII (saints Augustin, Ambroise, Jérôme et Grégoire le Grand) et
pour la dernière fois en 2012 (saint Jean d’Avila et sainte Hildegarde de
Bingen). Seuls quatre femmes ont été honorées du titre (les premières étant
saintes Thérèse d’Avila et Catherine de Sienne, en 1970) et huit orientaux (le
dernier étant saint Éphrem le syrien, hymnographe de langue syriaque, en 1920).
Actuellement, la cause de saint Bernardin de Sienne serait en bonne voie,
tandis que les évêques de France poussent celle de saint Jean Eudes.
Pourquoi proclamer Grégoire de Narek docteur de
l’Église ?
Reconnu saint dans l’Église arménienne (où il est fêté le 9 octobre), Grégoire de Narek l’est aussi chez les catholiques, dans l’Église arménienne-catholique comme dans l’Église latine – il y est célébré le 27 février – où son œuvre, connue depuis le XVIIe siècle, a eu un fort retentissement. Sa mystique, fondée sur l’aspiration de l’homme à combler l’abîme qui le sépare de Dieu, exprime aussi la possibilité pour le croyant de ressentir la proximité immédiate de Dieu, la nature humaine pouvant aller jusqu’à s’unir à la nature divine. Il dessine aussi l’idée d’un cheminement personnel avec Dieu fondé sur l’humilité, tout à fait en phase avec la spiritualité dessinée par l’Église depuis Vatican II.
L’annonce faite hier par le Saint-Siège intervient aussi au moment du centenaire du génocide arménien – au cours duquel le monastère de Narek fut d’ailleurs entièrement détruit – que le pape marquera lui-même le 12 avril prochain lors d’une messe place Saint-Pierre en mémoire du 1,5 million de victimes. De son côté, le 23 avril, le catholicos arménien Karekin II canonisera toutes les victimes du génocide, tuées « pour la foi et pour le pays ».
Nicolas Senèze
Also known as
Grigor Narekatsi
Gregorio di Narek
13 October (Armenian
Church)
Holy Translators Day (Armenian Apostolic Church)
Profile
Grigor, the son of Bishop Khosrov
Andzevatsi, was descended from a line of scholars and
churchmen, and was educated by
his father and
Anania Vartabed, abbess of
Narek monastery.
He and both his brothers became monks as young
men. Gregory excelled in music, astronomy,
geometry, mathematics, literature and theology.
He was ordained a priest in 977 in
his mid-20’s. He lived most of his life in the Narek monastery,
where, for his entire adult life, he taught theology in
the monastic school.
His writings began
with a commentary on the Song of Songs, which was commissioned by an Armenian prince,
but continued through his life with letters, poems,
hymns, music,
and essays.
Many of his prayers are
included in the Divine Liturgy celebrated each Sunday in Armenian Churches
around the world, and his masterpiece is considered to be his Book of
Lamentations, which has a theme of man’s separation from God, and his
quest to reunite with Him; it has been translated into
at least 30 languages. He is one of the greatest figures of medieval Armenian religious
thought and literature,
and has been declared a Doctor
of the Universal Church.
Born
c.950 in
Andzevatsik, Kingdom of Vaspurakan, Armenia (in
modern Turkey)
c.1005 at
the monastery of
Narek, on the southern shores of Lake Van, Armenia (in
modern Turkey)
of natural causes
a chapel was
built on his tomb
the monastery and chapel were
destroyed by Turkish authorities in the mid-20th-century,
and a mosque was built over the site
equipollent canonization and
proclaimed a Doctor
of the Universal Church on 12 April 2015 by Pope Francis at Saint
Peter’s Basilica, Rome, Italy
Additional Information
other sites in english
Armenian House: Armenian Poems by Saint Grigor
Armenian
House: Book of Prayer by Saint Grigor
images
webseiten auf deutsch
sitios en español
Martirologio Romano, 2001 edición
sites en français
fonti in italiano
notitia in latin
MLA Citation
“Saint Gregory of Narek“. CatholicSaints.Info. 5
June 2020. Web. 25 February 2021.
<https://catholicsaints.info/saint-gregory-of-narek/>
SOURCE : https://catholicsaints.info/saint-gregory-of-narek/
(Vatican Radio) Pope Francis has declared Armenian poet and monk, Saint Gregory of Narek, a Doctor of the Universal Church. Meeting with Cardinal Angelo Amato, Prefect of the Congregation for the Cause of Saints on Saturday ahead of his departure for Aricca on Lenten retreat, the Pope confirmed the proposal put forward by the Plenary Session of the Congregation to confer the title of Doctor of the Universal Church on the 10th century saint.
St. Gregory of Narek is widely revered as one of the greatest figures of medieval Armenian religious thought and literature. Born in the city of Narek in about 950 A.D., St. Gregory came from a line of scholars and churchmen.
St. Gregory received his education under the guidance of his father, Bishop Khosrov, author of the earliest commentary on the Divine Liturgy, and from Anania Vartabed, abbotof Narek Monastery. He and his two brothers entered monastic life at an early age, and St. Gregory soon began to excel in music, astronomy, geometry, mathematics, literature, and theology.
He became a priest at the age of 25 and dedicated himself to God. He lived most of his life in the monastery of Narek, where he taught at the monastic school. St. Gregory began his writings with a commentary on the “Song of Songs,” which was commissioned by an Armenian prince. Despite his reservations that he was too young for the task, the commentary became famous for its clarity of thought and language and its excellence of theological presentation.
He also wrote a number of famous letters, sharagans, treasures, odes, melodies, and discourses. Many of his prayers are included in the Divine Liturgy celebrated each Sunday in Armenian Churches around the world.
St. Gregory’s masterpiece is considered to be his Book of Lamentations. Also known as Narek, it is comprised of 95 prayers, each of which is titled “Conversation with God from the depth of the heart.” A central theme is man’s separation from God, and his quest to reunite with Him. St. Gregory described the work this way: “Its letters like my body, its message like my soul.” He called his book an “encyclopedia of prayer for all nations.” It was his hope that it would serve as a guide to prayer for people all over the world. After the advent of movable type, the book was published in Marseille in 1673, and has been translated into at least 30 languages.
St. Gregory of Narek is remembered by the Armenian Church in October of each year.
(Emer McCarthy)
Գրիգոր Նարեկացու պատկերը ԵՊՀ բանասիրության ֆակուլտետի շենքում:
San Gregorio nacque molto probabilmente intorno all’anno 950 ad Andzevatsik in Armenia, oggi territorio turco, da una famiglia di scrittori. Fu dunque proprio il clima domestico a favorire la sua formazione intellettuale. Era inoltre nipote del fratello di Anania Narekatsi, padre del monastero di Narek, uno dei dottori più celebri dell’epoca, soprannominato “filosofo”. La madre di Gregorio morì mentre egli era ancora in tenera età e suo padre Khosrov, divenuto in seguito arcivescovo, decise di affidarlo insieme al fratello Giovanni proprio ad Anania. Presso il monastero di Narek, città anch’essa oggi parte della Turchia, esisteva una celebre scuola di Sacra Scrittura e di Patristica.
A quel tempo, l’Armenia viveva in relativa tranquillità. Non c’erano state le invasioni mongoliche e turche che mutarono la fisionomia del paese ed era un’epoca di creatività e pace, cosa che permise alla nazione una fioritura delle arti — letteratura, pittura, architettura, teologia —, nella quale Gregorio svolse un ruolo importantissimo.
Gregorio trascorse nel monastero tutta la sua vita: ben presto fu ordinato sacerdote e venne eletto abate del monastero alla morte di Anania, conducendo sempre una vita piena di umiltà e carità, impregnata di lavoro e di preghiera, animato da un ardente amore per Cristo e la sua Madre Santissima. La vita monastica gli fu indubbiamente di aiuto nel raggiungere le vette della santità e dell’esperienza mistica, dando dimostrazione della sua sapienza in vari scritti teologici e divenendo uno dei più importanti poeti della letteratura armena.
Siccome la sua fama di santità passò dal monastero di Narek ai monasteri delle vicinanze, San Gregorio divenne un riformatore di monaci. Tuttavia, la sua radicale fedeltà all’osservanza delle regole monastiche contrastava con il rilassamento di alcuni novizi. Questi, mossi inoltre dall’invidia, promossero contro di lui un’infame persecuzione, accusandolo di disseminare eresie nei suoi insegnamenti. Di conseguenza, fu deposto dai suoi incarichi.
La Provvidenza non tardò a venire in aiuto del suo fedele servitore. Delle cronache antiche raccontano che i vescovi designarono due monaci saggi per interrogare il santo abate riguardo alle sue presunte eresie. Questi, però, ritennero più efficace sottoporlo a una prova. Si presentarono nella sua cella, nel periodo quaresimale di astinenza dalla carne prescritto dalla regola, e gli offrirono un delizioso paté di piccioni come se si trattasse di pesce. Non appena entrarono, Gregorio interruppe la preghiera, aprì la finestra, cominciò a battere le mani e a gridare agli uccelli che lì intorno cinguettavano: “Venite, uccellini, a giocare con il pesce che si mangia oggi”. I due monaci intesero che quella facilità a scoprire e a liberarsi del tranello era una testimonianza eloquente della santità di Gregorio e, pertanto, dell’ortodossia della sua dottrina.
Entro le mura di un monastero, nelle misteriose terre orientali dell’antica Armenia, questo monaco scelse la parte migliore: imparò a conversare, nel tempo, con il Signore delle Altezzee, per godere della sua compagnia in eterno.
Già in vita, fu circondato da fama di santità e gli si attribuirono alcuni miracoli. Morì nel 1005, nel Monastero di Narek, dove venne sepolto.
Il Libro delle Lamentazioni
Nel 1003 Gregorio terminò la sua opera più famosa: il Libro delle Lamentazioni, chiamato anche Narek. Era il frutto di non poche fatiche durante una dolorosa malattia, come rivela in una delle sue preghiere: “Abbattuto dai miei crimini, sul letto delle mie malattie e il letamaio dei miei peccati, non sono niente più che un cadavere vivente, un morto che ancora parla. [...] Allora, come al giovane chiamato alla vita per lenire il dolore di sua madre, Tu ridammi la mia anima peccatrice rinnovata come la sua”. Libro unico nel suo genere, è composto in forma di invocazioni, soliloqui, colloqui con Dio che evocano, raccontano, piangono il dramma dell’itinerario spirituale, la tragedia dell’esistenza, dell’esserci in questo mondo proteso verso qualcosa che non è di questo mondo. Gregorio considerava questo suo capolavoro come un vero e proprio testamento spirituale ed espresse il desiderio ardente che le preghiere in esso contenute facessero sentire la sua presenza dopo la morte: “Che invece di me, al posto della mia voce, questo libro risuoni come un altro me stesso”.
Il Narek si compone di 95 “capitoli”, di dimensioni molto varie, che l’autore chiama ban, termine corrispondente al greco logos di cui esprime tutte le sfumature. “Dal profondo del cuore colloquio con Dio”: queste sono le parole poste all’inizio del primo ban, quasi un’antifona che si ripeterà, ampliata pressoché in tutti i ban successivi.
Gregorio di Narek, formidabile interprete dell’animo umano, sembrò pronunciare parole profetiche: “Io mi sono volontariamente caricato di tutte le colpe, da quelle del primo padre fino a quello dell’ultimo dei suoi discendenti, e me ne sono considerato responsabile” (Libro delle Lamentazioni, LXXII). Colpisce questo suo sentimento di universale solidarietà ed è facile sentirsi piccoli di fronte alla grandezza delle sue invocazioni: “Ricordati, [Signore,] … di quelli che nella stirpe umana sono nostri nemici, ma per il loro bene: compi in loro perdono e misericordia (...) Non sterminare coloro che mi mordono: trasformali! Estirpa la viziosa condotta terrena e radica quella buona in me e in loro” (ibid., LXXXIII).
Preannunci del dogma dell’Immacolata Concezione
Secondo una tradizione armena trasmessa di generazione in generazione, durante un lungo periodo della sua vita, Gregorio pianse implorando a Dio la grazia di vedere con i suoi propri occhi la Vergine Maria con il Bambino Gesù in braccio, almeno per una volta sola. Una notte, mentre era nella sua cella, vide scendere dal Cielo una luce che incideva su una piccola isola nel Lago di Van. Una lieve brezza si fece sentire e Maria Santissima apparve con Gesù in braccio. Non appena la vide, esclamò: “Ora, Signore, accogli la mia anima, perché ho già ottenuto quello che tanto desideravo”. La visione scomparve, ma l’isola passò a chiamarsi Aṙter — Aṙ Tēr significa “Signore, accogli”, in armeno —, e questo fatto memorabile fu riprodotto in molte miniature.
L’amore a Maria Santissima è una caratteristica dominante della sua spiritualità. A lei si riferisce come: “Questa Madre, che mi ama come un figlio, è spirituale, celeste e luminosa”. Una così grande devozione fu manifestata in modo particolare nell’orazione 80, intitolata Alla Madre di Dio, nella quale presenta importanti aspetti di mariologia, tra cui il preannuncio del dogma dell’Immacolata Concezione, proclamato oltre ottocento anni dopo.
Riportiamo i suoi bei passi iniziali: “Ecco che Ti supplico, Santa Madre di Dio, Angelo e figlia degli uomini, Cherubino apparso in forma corporea, Sovrana celeste, sincera come l’aria, pura come la luce, senza macchia che si alza come la stella del mattino, più santa della dimora inviolabile del Tempio, luogo di beate promesse, Eden dotato del soffio divino, albero della vita eterna, custodita da una spada di fuoco! Il sublime potere del Padre Ti ha ricoperto con la sua ombra e lo Spirito Santo, riposando in Te, Ti ha ornato con la sua santità; il Figlio, facendo in Te la sua dimora, Ti ha preparato come un tabernacolo; l’Unigenito del Padre è il tuo Primogenito, tuo Figlio per nascita, tuo Signore, poiché Ti ha creato. Niente macchia la tua purezza, niente macchia la tua bontà; Tu sei la santa immacolata, la cui intercessione ci protegge”.
Il suo rapporto con la Madre di Dio, molto allo stile orientale, esprime la dottrina in forma di panegirico e lode, a differenza degli occidentali, in particolare i latini, che formulano invece canoni e definizioni dogmatiche.
Il culto
Venerato da subito come santo, la sua tomba divenne meta di pellegrinaggio da parte dei fedeli e la sua memoria rimase in grande onore e venerazione presso tutto il popolo, anche dopo la conquista dell’Armenia da parte dei turchi nel 1071. Durante il genocidio degli anni 1915-1916, furono distrutti sia il monastero che la tomba del santo.
La Chiesa Armena lo annovera tra i Santi nel calendario liturgico quale Dottore. La Chiesa latina, pur non avendolo mai formalmente canonizzato, anch’essa riconosce la santità del Doctor Armenorum definendolo “insigne per la dottrina, gli scritti e la scienza mistica”, come recita il Martirologio Romano ricordando il suo nome il 27 febbraio.
Il 21 febbraio 2015 il Santo Padre Francesco ha confermato la sentenza affermativa della Sessione Plenaria dei Cardinali e Vescovi, Membri della Congregazione delle Cause dei Santi, circa il titolo di Dottore della Chiesa Universale da conferirsi a San Gregorio di Narek. Durante una solenne celebrazione eucaristica nella Basilica di San Pietro, domenica 12 aprile 2015, Papa Francesco ha ufficializzato la proclamazione, unitamente alla pubblicazione della Lettera apostolica “quibus sanctus Gregorius Narecensis Doctor Ecclesiae universalis renuntiatur”. Il santo armeno è divenuto così il trentaseiesimo Dottore riconosciuto dalla Chiesa cattolica.
Nello stesso giorno il Pontefice ha rivolto un Messaggio agli Armeni, in cui ha affermato: “San Gregorio di Narek, monaco del X secolo, più di ogni altro ha saputo esprimere la sensibilità del vostro popolo, dando voce al grido, che diventa preghiera, di un’umanità dolente e peccatrice, oppressa dall’angoscia della propria impotenza ma illuminata dallo splendore dell’amore di Dio e aperta alla speranza del suo intervento salvifico, capace di trasformare ogni cosa. «In virtù della sua potenza, io credo con una speranza che non tentenna, in sicura attesa, rifugiandomi nelle mani del Potente ... di vedere Lui stesso, nella sua misericordia e tenerezza e nell’eredità dei Cieli» (San Gregorio di Narek, Libro delle Lamentazioni, XII)”.
Ha poi concluso il suo Messaggio affidando alla Madre di Dio le sue intenzioni con le parole di San Gregorio di Narek:
«O purezza delle Vergini, corifea dei beati,
Madre dell’edificio incrollabile della Chiesa,
Genitrice del Verbo immacolato di Dio,
(…)
rifugiandoci sotto le ali sconfinate di difesa della tua intercessione,
innalziamo le nostre mani verso di te,
e con indubitata speranza crediamo di essere salvati».
(Panegirico alla Vergine)
Autore: Fabio Arduino

Gregory of Narek's book of prayers, 1851,
Venice
nostro contemporaneo
Catholicos della Chiesa armena Apostolica di Cilicia
FRANCISCUS PP.
LITTERAE APOSTOLICAE
Ad perpetuam rei memoriam.
“Vidimus stellam eius in oriente et venimus adorare
eum” (Mt 2,2).
Stella, quae in orientis caelo apparuerat, in mente et
corde Magorum lumen accendit, quod ad quaerendam veram lucem eosdem incitavit,
quae mundum illuminat (cfr Io 8,12), Dominum Iesum Christum, longum
post iter Bethleem inventum adoratumque: “Viderunt puerum cum Maria matre eius,
et procidentes adoraverunt eum” (Mt 2,11).
Inde a primis saeculis christianae religionis in
oriente alias innumeras stellas accendit Spiritus Sanctus, scilicet sanctos
prudentesque homines, qui suae vitae exemplis ac doctrina ad Dei mysteria
cognoscenda et Christum conveniendum expeditius effecerunt iter. Stella perquam
fulgida, quae numquam est exstincta, fuit etiam presbyter et monachus sanctus
Gregorius Narecensis, magister et dilecti populi Armeni decus. Insignis hic
theologus, mysticus et poeta sua sapientia evangelica ac insigni sua doctrina theologica,
nostro quoque tempore suae genti Ecclesiaeque universali loqui pergit, quem
inde ab antiquis temporibus ipsa uti sanctum colit. Continuata eius fama cum
meditationum precationumque libro coniungitur, cuius titulus Liber
Lamentationum, sed qui vulgo ab Armeno populo est cognominatus Narecensis.
Praeter Evangelium in Armenia de scripto agitur maxime
venerato et evulgato. Post hoc volumen finitum Gregorius Narecensis de se
addit: “minimus inter poetas, postremus inter doctores”. Reapse eius perspectis
scriptis, quae magno poetico afflatu pervaduntur atque amplo cultu, alto
mystico sensu ac latis biblicis cognitionibus distinguuntur, procul dubio non
est “minimus inter poetas” neque “postremus inter doctores”.
Ad verisimiliores opiniones in historica regione
Andzevatsik circiter anno CML natus est. Eius pater, Khosrov Andzevatsi,
luculentus fuit scriptor ac serius actuosus episcopus. Gregorius in familia
litterarum cultrice adolevit, quae ipsius institutionem fulsit. Praeter
parentem, traditio etiam duorum fratrum rettulit nomina, quorum senior fuit
Ioannes et iunior Sahak, atque magistrum Ananiam Narekatsi, qui eius matris
fuit consobrinus et monasterii Narecensis abbas, qui ad eius iuvenis familiaris
alumnique spiritalem culturalemque provectionem multum contulit.
Gregorius iuvenis monasterium Narecense est ingressus,
quod saeculo X apud ripam meridianam orientalem lacus Van conditum est, ubi
praeclara aderat schola Sacrarum Scripturarum et patrologiae, atque ubi omnem
suam religiosam intellectualemque vitam exegit, sanctitatis et mysticae
experientiae fastigium attingens atque suam doctrinam variis in theologicis
mysticisque operibus exprimens demonstransque. Dogmaticis quoque controversiis
operam dedit, respuens potissimum haereticas opinationes sectae
Thondrakianorum, ac quoad doctrinam etiam oppugnatus et falso insimulatus. Iam
vivens Gregorius Narecensis sanctitatis miraculorumque egregia est circumdatus
fama et praeclarae doctrinae et impensae spiritalitatis est habitus vir.
Circiter anno MV e vita cessit, id est paulo post Librum Lamentationum scriptum,
anno vero MIII. In monasterio Narecensi, prope templum sanctae Sandukht est
sepultus. Continuo post obitum sanctus est veneratus atque ad eius sepulcrum
accedere consueverunt Armeni fideles. Eius memoriam firmius tenuit populus,
etiam post territorium anno MLXXI vastatum. Ferales post eventus et caedes
annorum MCMXV-MCMXVI sive monasterium sive sancti monachi Armeni sepulcrum
prorsus deleta sunt.
Gregorii Narecensis nomen Armenae Ecclesiae in
calendarium mature est illatum atque die XXVII mensis Februarii festum statutum
est. Hac die eius memoria etiam apud Martyrologium Romanum invenitur,
ubi Armenus monachus ut sanctus exhibetur, magnus quidem mysticus ac “doctor
Armenorum”. Suas propter eximias theologicas cogitationes nec non doctrinae
dogmaticae mysticaeque vim saeculorum decursu crebrescentem famam obtinuit.
Eius intercessioni complura miracula sunt adscripta. Haud ille multum scripsit.
Ipsius maxime celebratum opus fuit Liber Lamentationum. Quaedam eiusdem
sunt relatae laudationes (Sanctae Crucis, Dei Matris, sanctorum Apostolorum,
sancti Iacobi Nisibensis), hymni et odes (circiter viginti carmina religiosa),
in Canticum Canticorum commentarium atque epistula tractatus abbati Kedchav
missa in qua de Ecclesiae mysteriis et de haeresi Thondrakianorum agitur.
Quaedam an ad eum pertineant dubitatur, scilicet Commentarium in Iob, “Oratio
de recta fide inculcanda et de integra virtute tenenda”, homilia de
conscientiae examine, canon precationum, consolationis sermo pro defunctis,
commentarium denique in precationem quae est Pater Noster.
Altas ob suas theologicas sententias, novas suas
cogitationes et suae poesis vim sive a populo sive a doctis hominibus semper
est magni aestimatus. Magis ac magis quibusdam Ecclesiae Patribus est
comparatus, scilicet Ioanni Chrysostomo, Ephraem Syro, Gregorio Illuminatori.
Ipsius opus gradatim omnem vitae religiosae cultusque provinciam pervasit:
poesim, miniaturam, musicam, hagiographiam, liturgiam et laographiam.
Insuper Gregorius Narecensis ante omnia defensorem se
praestat et theologum supernaturalis efficaciae sacramentorum. Copia de
hac re tractanda ei praebita est doctrinae erroribus Thondrakianorum, qui
religionis christianae originem repetere prae se ferebant, hierarchiam,
sacramenta, Ecclesiam et liturgiam respuentes. Ipsorum quidem caritatis
fraternique amoris una erant praecepta. Gregorius saepenumero de his egit ut
efficaciam sacramentorum et ministerium sacramentale transmissionis
Ecclesiaeque mediationis confirmaret, gratiae divinae vitaeque interioris
comprobans momentum.
Quoad alias eiusdem dogmaticas sententias,
Gregorius Narecensis principem locum Sanctissimae Trinitati tribuit, cuius
effigiem in hominis anima cernit ac potissimum cum theologalibus virtutibus
comparationem instituit. Ad eiusdem mentem trinitarium mysterium intellegitur
cum Verbum incarnatum consideratur. Hoc modo trinitaria familiaritas obtinetur
Eius, qui ante omnia saecula natus est a Patre. Sat scimus relationem, qua
Spiritus Sanctus distinguitur ab aliis duabus Personis, aliter Orientalem
interpretari quam traditionem Latinam, saeculis quaestione Filioque obstrictam.
Constantinopolitana formula firmiter retenta, Gregorius Narecensis trinitarium
Incarnationis nexum in lucem profert, traditioni Armenae fidelis. Intellegit
insuper Spiritum Sanctum veluti caritatis experientiam inter Patrem et Filium,
affirmans porro tres divinas Personas in creationis opere implicari.
Peculiarem locum obtinet Panaghia, “Ea quae nihil
aliud est quam sanctitas”, “Tota Sancta”, cuius Gregorius extollere titulos
“Matris Domini” non desinit et “Matris Dei”, cuiusque totam puritatem
magnificat et maxime angelicam innocentiam collustrat Eius quae e Creatoris
manibus intemerata orta est. Unde necessitas adest magna in Maria
privilegia praesumendi, quae cum divinae maternitatis munere coniunguntur, ut
Immaculata Conceptio et Assumptio in caelum, atque utique “absoluta coram
peccato Deiparae invulnerabilis natura, atque ipsius officium Mediatricis, ut
inter Deum et Hominem pontis”. Verbum LXXX Gregorii merito “inter praeclariores
precationes [Mariales], ex hominis corde manantes” recensetur.
Aliae theologicae et mysticae considerationes Gregorii
Narecensis Verbi Incarnationi dicantur, perfecti hominis ac Dei, cuius divinitatem
et ab aeterno generationem semper tuita est Ecclesia Armena;
Ecclesiae, quae est credentium populus, Christi Sponsa, Domini Arca, omnium
credentium mater, quae christifideles coniungit cum angelis cuiusque nationales
peculiaritates in universalem Ecclesiam confluere debent; sacramentis, iis
potissimum quae ad christianam initiationem attinent, nominatim baptismo qui
hominem per Ecclesiae mediatricem actionem novam creaturam efficit,
confirmationi sacri chrismatis unctione quae Trinitatis in christiani anima
inhabitationem corroborat, paenitentiae tandem sacramento.
Apud Gregorium admodum peculiaris pars de re mystica
agit, quae non est experientia rerum tantum humanarum vel naturalis spiritus
elatio, sed Dei tactus, fructus superioris illuminationis, quae homini
praebetur quaeque directo cum fidei actu nectitur, id est absolutae acceptione
fiduciae, tota deditione qua sua in vita homo se manifestanti, loquenti,
invadenti Deo reserat, cuius ideo experientia ad transformantem
beatificantemque coniunctionem perducit.
Experientiae mysticae Narecensis peculiaritas haec
prae se fert summatim elementa: I certum deformitatis peccati sensum; II
transcendentiae Dei sensum, qui secum fert totam peccati repulsam; III humanae
finitionis coram Deo sensum; IV perceptionem humanum verbum ad exprimendum et
se exprimendum omnino esse incongruum; V perceptionem decretorium esse gratiae
opus, quae humani verbi vacuitatem superat et imbecillitatem ac plenitudini
omnipotentiaeque redemptrici divini Verbi reserat; VI progressum tandem
cuiusdam habitus, qui definitur “mystica abyssi”, ubi apophasis substituitur aphasia,
quae est dicendi incapacitas, quae summatim perstringit inter “verbum” et
“Verbum” dialecticae salvificae difficultatem.
Sanctus iam vivus habitus et post mortem, ipse ob
perfectam fidei orthodoxiam potissimum eminet. Suae nationis Ecclesiae
persequens traditionem, Concilii Oecumenici Ephesini (anni CDXXXI)
christologiam ipse tenuit, ita ut in Concordiae Formula explicatur,
quam Ioannes Antiochenus confecit, quamque verbum de verbo anno CDXXXIII
accepit Cyrillus Alexandrinus, Ecclesiae doctor: “Nos itaque confitemur Dominum
nostrum Iesum Christum, Dei Filium, Unigenitum, perfectum Deum et perfectum
hominem”.
Doctrinalis eius haereditas prorsus peculiaritate
pollet. Eius ad mentem theologia magis est ars Deo quam de Deo loquendi. Cum
quidem omni dolo et omni fucato sermone exuitur, ut Creatoris intuitus directo
attingatur, homo sui peccati fit conscius, sed magis redemptionis gratiam
percipit, id est divinum amorem eiusque potentiam. Arbitramur insuper eius
doctrinam bonum esse universalis Ecclesiae, liquidam aquam ac panem omni aetate
alentem et in omnibus regionibus.
Has cunctas propter causas, sacri Armeniae Pastores
saepius a Summis Pontificibus flagitarunt ut sanctus Gregorius Narecensis
doctor proclamaretur Ecclesiae Universalis. Postulationem memoramus, quam anno
MCMLXXXVIII Patriarcha Ioannes Petrus XVIII Kasparian Summo Pontifici sancto
Ioanni Paulo II attulit. Ad Praefecti tunc Congregationis pro Doctrina Fidei,
Iosephi S.R.E. Cardinalis Ratzinger consilium, inquisitiones de sanctitate et
doctrina sancti Gregorii Narecensis agitari sunt coeptae, quae copiosos fructus
genuerunt. Hac de re multum quoque egit Patriarcha Narcissus Petrus XIX
Tarmouni, qui Summo Pontifici Benedicto XVI postulationem iteravit. Cum primum
saeculum adpeteret Armenorum caedis (ab anno MCMXV), idem Patriarcha a Nobis
quaesivit ut sanctus Gregorius universalis Ecclesiae Doctor proclamaretur, hac
vertente centenaria memoria. Nobis consentientibus, Positio super Ecclesiae
Doctoratu parata est. Congregatio pro Doctrina Fidei candidati eminentem
doctrinam est suffragata. Theologi Consultores Congregationis de Causis
Sanctorum, in congressione peculiari die XIII mensis Ianuarii anno MMXV coadunati,
peculiaritatem, universalitatem theologicumque pondus scriptorum sancti
Gregorii iudicaverunt et unanimiter comprobaverunt, qui mirabiliter theologiam
et mysticam coniunxit. Die XVII mensis Februarii eiusdem anni, Causam ponente
Venerabili Fratre Nostro Angelo S.R.E. Cardinali Amato, Congregationis de
Causis Sanctorum Praefecto, Sessio Plenaria Cardinalium Episcoporumque eiusdem
Dicasterii habita est, qui in doctrina sancti Armeni ea signa agnoverunt, quae
requiruntur ad proclamationem Doctoris Ecclesiae. In Audientia die XXI mensis
Februarii anno MMXV eidem Praefecto concessa, libenter Cardinalium
Episcoporumque vota recepimus, statuentes Nos Doctoris Ecclesiae universalis
titulum sancto Gregorio Narecensi collaturos, interveniente sollemni celebratione
in Papali Basilica S. Petri, die XII mensis Aprilis.
Quod hodie, Deo iuvante cunctaque plaudente Ecclesia,
praesertim pastoribus et fidelibus Armenorum, factum est. In Petriano enim
templo, plurimis adstantibus S.R.E. Cardinalibus sacrisque et Romanae Curiae et
Catholicae Ecclesiae Praesulibus cum Patriarcha Ciliciae Armenorum, acta omnia
confirmantes et petitorum vota perlibenter implentes, haec inter divinum
sacrificium pronuntiavimus verba:
“Nos, vota plurimorum Fratrum in Episcopatu
multorumque christifidelium totius orbis explentes, de Congregationis de Causis
Sanctorum consulto, praehabito voto Congregationis pro Doctrina Fidei ad
eminentem doctrinam quod attinet, certa scientia ac matura deliberatione deque
apostolicae potestatis plenitudine Sanctum Gregorium Narecensem, presbyterum et
monachum, Ecclesiae universalis Doctorem declaramus. In nomine Patris et Filii
et Spiritus Sancti”.
Haec edicimus et statuimus decernentes praesentes
Litteras firmas, validas atque efficaces semper exstare ac permanere suosque
plenos atque integros effectus sortiri et obtinere; sicque rite indicandum esse
ac definiendum; irritumque ex nunc et inane fieri, si quidquam secus, super
his, a quovis, auctoritate qualibet, scienter sive ignoranter attentari
contigerit.
Datum Romae, apud Sanctum Petrum, sub anulo Piscatoris, die duodecimo mensis Aprilis, Dominica II Paschae seu Divinae Misericordiae, anno Domini bismillesimo quinto decimo, Pontificatus Nostri tertio.
FRANCISCUS
*AAS, vol. CVII (2015), n. 5, pp. 421-426.
© Copyright - Libreria Editrice Vaticana
Saint Gregory of Narek church (Armavir)