Saint Athanase
Bazzekuketta
Martyr en Ouganda (+1886)
Il fait partie des martyrs
en Ouganda.
À Nakiwubo en Ouganda,
l’an 1886, saint Athanase Bazzekuketta, martyr. Il était un des pages du roi,
récemment baptisé et brûlant du désir du martyre. Pendant qu’on le conduisait,
avec les autres, vers le lieu du supplice, il demanda aux bourreaux de le tuer
sur le champ et, percé de coups, il acheva son martyre.
Martyrologe romain
SOURCE : http://nominis.cef.fr/contenus/saint/11739/Saint-Athanase-Bazzekuketta.html
Saint Athanase
BAZZEKUKETTA
Nom: BAZZEKUKETTA
Prénom: Athanase
Pays: Ouganda
Naissance:
Mort:
27.05.1886 à Nakiwubo
Etat:
Laïc - Martyr du Groupe des 22
martyrs de l’Ouganda
Note: Thésaurier royal.
Baptisé en 1885.
Béatification:
06.06.1920 à Rome par Benoît XV
Canonisation:
18.10.1964 à Rome par Paul VI
Fête: 3 juin
Réf. dans l’Osservatore
Romano:
Réf. dans la Documentation
Catholique: 1964 col.1345-1352
SOURCE : http://www.abbaye-saint-benoit.ch/hagiographie/fiches/f0629.htm
Saints Martyrs de
l’Ouganda
Martyrologe Romain :
Mémoire des saints Charles Lwanga et ses douze compagnons :
les saints Mbaga Tuzindé, Bruno Serunkerma, Jacques Buzabaliawo, Kizito,
Ambroise Kibuka, Mgagga, Gyavira, Achille Kiwanuka, Adolphe Ludigo Mkasa,
Mukasa Kiriwawanvu, Anatole Kiriggwajjo ; Luc Banabakintu, martyrs en
Ouganda l’an 1886. Âgés de 14 à 30 ans, ils faisaient partie du groupe des
pages ou de la garde du roi Mwanga. Néophytes et fermement attachés à la foi
catholique, ils refusèrent de se soumettre aux désirs impurs du roi et furent
soit égorgés par l’épée, soit jetés au feu sur la colline Nemugongo.
Avec eux sont commémorés
neuf autres martyrs : les saints Joseph Mukasa Balikuddembe, Denis
Sebuggwawo, André Kaggwa, Pontien Ngondwe, Athanase Bazzekuketta, Gonzague
Gonza, Matthias Kalemba, Noé Mawaggali, Jean-Marie Muzei. qui subirent le
martyre dans la même persécution, à des jours différents, entre 1885 et 1889.
SOURCE : http://dioceseobala.net/
QUI SONT LES MARTYRS DE
L’OUGANDA ?
Charles Lwanga et ses
compagnons martyrs de l'Ouganda/ Wikipédia
Le 3 juin, l’Église
catholique commémore 22 martyrs africains torturés puis tués en Ouganda entre
1885 et 1887, sous le règne du roi Mwanga. Qui sont-ils ?
De nombreuses paroisses
en Afrique ont comme saints patrons les Martyrs de l’Ouganda fêtés le 3 juin.
Voici leur histoire.
L’évangélisation du
Buganda (sud de l’actuel Ouganda) commence en 1879.
Deux Missionnaires
d’Afrique (Pères blancs), Simon Lourdel et Léon Livinhac arrivent à Entebbé
(ancienne capitale d’Ouganda) et sont pacifiquement reçus par le roi, Mutesa
qui les autorise à ouvrir un catéchuménat, préparant au baptême quelques
autochtones. Les pères Lourdel et Livinhac baptisent alors quelques
catéchumènes mais également des enfants agonisant suite à une épidémie de
variole. Ils quittent ensuite Entebbé de 1882 à 1885, pressentant déjà la
persécution.
Joseph Mukasa
À la mort du roi Mutesa,
son fils Mwanga est, a priori, favorable au christianisme et demande aux
missionnaires de revenir après trois ans d’exil. Aidés par les nouveaux
baptisés, notamment Joseph Mukasa, intendant du roi, les missionnaires
continuent leur évangélisation. Mais leurs activités commencent à gêner le
premier ministre ainsi que dignitaires locaux. Ils finissent par convaincre le
roi que les chrétiens ourdissaient un complot dans le but de le renverser.
Joseph Mukasa est la
première victime de la persécution du roi Mwanga contre les catholiques. Il est
décapité et son corps, brûlé le 15 novembre 1885. Le tyran espérait décourager
tous les néophytes en tuant leur chef. Mais rien n’y fait. Le lendemain du
martyre de Joseph, 12 catéchumènes demandent le baptême et 500 autres sont
baptisés la même semaine.
Denis Sebuggwao, André
Kaggwa, Achille Kiwanuka, Pontien Ngondwe
Le 25 mai 1886, le roi
Mwanga, égorge un page de 14 ans, Denis Sebuggwao, après avoir été informé
qu’il apprenait la catéchèse. Le 26 mai, il déclare ouverte la persécution
contre les chrétiens. André Kaggwa, un autre page est amputé puis tué.
Le même jour, le roi
ordonne que tous les pages chrétiens soient brûlés vifs. En plus de Joseph,
Denis et André, Achille Kiwanuka, un clerc qui servait à la cour du roi, et 14
autres pages sont condamnés à mort. Alors qu’ils marchaient, attachés les uns
autres, ils rencontrèrent un jeune nommé Pontien Ngondwe. « Tu sais prier ? »,
lui demanda l’un des bourreaux qui lui trancha la tête à sa réponse par
l’affirmative.
Charles Lwanga, Kizito
Les condamnés sont livrés
au feu le 3 juin.
Charles Lwanga, un des 22
martyrs, est un grand athlète d’une vigueur peu commune. Le roi lui a confié un
groupe de pages à qui il enseigne, en cachette, le catéchisme. Le roi décide de
le brûler à part, d’une manière particulièrement cruelle.
Quand le bourreau alluma
le feu, pour brûler les pieds de Charles, celui-ci lui dit : « tu me brûles,
mais c’est comme si tu versais de l’eau pour me laver ! » Lorsque les flammes
attaquèrent la région du cœur, avant d’expirer, Charles murmura : « Mon Dieu !
mon Dieu ! »
L’un des martyrs les plus
connus est Kizito, 13 ans, page du roi, le plus jeune du groupe. « Donne-moi la
main : j’aurai moins peur », dit-il à Charles Lwanga, dans l’attente du bûcher.
« C’est ici que nous
verrons Jésus ! », s’exclamait un autre. Pendant qu’on les brûlait, les martyrs
récitaient le « Notre Père ». On sut qu’ils étaient morts quand cessa leur
prière.
Jean-Marie Muzei et les
autres martyrs
Le dernier des martyrs
est Jean-Marie Muzei. Il se livre lui-même au roi, las de se cacher pour vivre
sa foi. Il est décapité le 27 janvier 1887 et son corps jeté dans un marécage.
Les autres martyrs de
l’Ouganda sont : Adolphe Ludigo Mkasa, Ambroise Kibuka, Anatole
Kiriggwajjo, Athanase Bazzekuketta, Bruno Seronuma, Jacques Buzabali,
Gonzague Gonza, Gyavira, Luc Banabakintu, Matthias Kalemba, Mbaya Tuzinde,
Mgagga, Mukasa Kiriwanwu, Noé Mawaggali.
En plus des 22 martyrs
catholiques 23 chrétiens anglicans sont tués dans la même période.
Le 16 août 1912, le pape
saint Pie X déclare vénérables les Charles Lwanga et ses compagnons. Ils sont
béatifiés le 6 juin 1920, puis canonisés le 18 octobre 1964.
Saint Kizito et Saint
Charles Lwanga sont proclamés patrons de la jeunesse africaine.
Lucie Sarr
Source: africa.la-croix
SOURCE : https://mafr.net/nouvelles-en-details/2020-11-02/ouganda_140
Les Saints Martyrs de l'Ouganda
Ces Saints habitaient une
contrée au milieu de l'Afrique, appelée Ouganda. Personne n'y avait jamais
prononcé le nom de Dieu et le démon y régnait par l'esclavage, la sorcellerie
et le cannibalisme. Deux Pères Blancs, le P. Lourdel et le P. Livinhac débarquèrent
un jour chez ces pauvres indigènes. Ils se présentèrent aussitôt au roi Mutesa
qui les accueillit pacifiquement et leur accorda droit de cité.
Les dévoués missionnaires
se faisaient tout à tous en rendant tous les services possibles. Sept mois à
peine après l'ouverture du catéchuménat, ils désignaient quelques sujets dignes
d'être préparés au baptême. Le roi Mutesa s'intéressait à ce que prêchaient les
Pères, mais leur prédication alluma bientôt la colère des sorciers jaloux et
des Arabes qui pratiquaient le commerce des Noirs.
Pressentant la
persécution, les Pères Lourdel et Livinhac baptisèrent les indigènes déjà
préparés et se retirèrent au sud du lac Victoria avec quelques jeunes Noirs
qu'ils avaient rachetés. Comme la variole décimait la population de cette
contrée, les missionnaires baptisèrent un grand nombre d'enfants près de
mourir.
Après trois ans d'exil,
le roi Mutesa vint à mourir. Son fils Mwanga, favorable à la nouvelle religion,
rappela les Pères Blancs au pays. Le 12 juillet 1885, la population ougandaise
qui n'avait rien oublié des multiples bienfaits des missionnaires, accueillait
triomphalement les Pères Lourdel et Livinhac. Les Noirs qu'ils avaient baptisés
avant de partir, en avaient baptisé d’autres ; l'apostolat s'avérait
florissant. Le ministre du nouveau roi prit ombrage du succès des chrétiens,
surtout du chef des pages, Joseph Mukasa, qui combattait leur immoralité.
Ami et confident du roi,
supérieurement doué, Joseph aurait pu devenir le second personnage du royaume,
mais sa seule ambition était de réaliser en lui et autour de lui, les
enseignements du Christ. Le ministre persuada le jeune roi que les chrétiens
voulaient s'emparer de son trône ; les sorciers insistaient pour que les
prétendus conspirateurs soient promptement punis de mort. Mwanga céda à ces
fausses accusations et fit brûler Joseph Mukasa, le 15 novembre 1885.
« Quand j'aurai tué
celui-là, dit le tyran, tous les autres auront peur et abandonneront la
religion des Pères ». Contrairement à ces prévisions, les conversions ne
cessèrent de se multiplier. La nuit qui suivit le martyre de Joseph, douze catéchumènes
sollicitèrent la grâce du baptême. Cent cinq autres catéchumènes furent
baptisés dans la semaine qui suivit la mort de Joseph, parmi lesquels
figuraient onze des futurs martyrs.
Le 25 mai 1886, six mois
après l'odieux meurtre de Joseph, le roi revenant de chasse fit appeler un de
ses pages, nommé Denis, âgé de quatorze ans. En l'interrogeant, Mwanga apprit
qu'il étudiait le catéchisme avec Muwafu, un jeune baptisé. Transporté de rage,
il l'égorgea avec sa lance empoisonnée. Les bourreaux l'achevèrent le lendemain
matin, 26 mai, jour où le despote déclara officiellement la persécution ouverte
contre les chrétiens.
Le même jour, Mwanga fit
mutiler et torturer le jeune Honorat, mit la cangue au cou à un néophyte appelé
Jacques qui avait essayé autrefois de le convertir à la religion chrétienne.
Ensuite, il fit assembler tous les pages chrétiens et ordonna qu'on les amena
pour être brûlés vifs sur le bûcher de Namugongo. Jacques périt sur ce bûcher
en compagnie des autres martyrs, le 3 juin 1886, fête de l'Ascension.
« On avait lié
ensemble les jeunes de 18 à 25 ans, écrira le Père Lourdel ; les enfants
étaient également liés, et si étroitement serrés les uns près des autres qu'ils
ne pouvaient marcher sans se heurter un peu. Je vis le petit Kizito rire de cette
bousculade comme s'il eût été en train de jouer avec ses compagnons ». Ils
sont en tout quinze catholiques. Trois seront graciés à la dernière minute. On
compte officiellement vingt-deux martyrs catholiques canonisés dont le martyre
s'échelonne de l'année 1885 à 1887.
Le groupe des condamnés
marchait vers le lieu de leur supplice, lorsqu'ils rencontrèrent un Noir nommé
Pontien. « Tu sais prier ? » questionna le bourreau ; sur
la réponse affirmative de Pontien, le bourreau lui trancha la tête d'un coup de
lance. C'était le 26 mai 1886. Le soir venu, on immobilisa les martyrs dans une
cangue et on ramena de force à la maison, le fils du bourreau, au nombre des
victimes. Après une longue marche exténuante, doublée de mauvais traitements,
les captifs arrivèrent, le 27 mai, à Namugongo. Les bourreaux, au nombre d'une
centaine, répartirent les prisonniers entre eux.
Les cruels exécuteurs
travailleront jusqu'au 3 juin afin de rassembler tout le bois nécessaire au
bûcher. Les prisonniers doivent donc attendre six longues journées de
privations et de souffrances, nuits de froid et d'insomnie, mais plus encore
d'ardentes prières, avant que la mort ne vienne couronner leur héroïque combat.
Le martèlement frénétique des tam-tams qui se fit entendre toute la nuit du 2 juin
indiqua aux martyrs qui languissaient, garrottés dans des huttes, que l'immense
brasier de leur suprême holocauste s'allumerait très bientôt.
Charles Lwanga,
magnifique athlète d'une vigueur peu commune, à qui le roi avait confié un
groupe de pages auxquels il avait enseigné le catéchisme en cachette, fut
séparé de ses compagnons afin d'être brûlé à part, d'une manière
particulièrement atroce. Le bourreau alluma les branchages de manière à ne
brûler d'abord que les pieds de sa victime. « Tu me brûles, dit Charles,
mais c'est comme si tu versais de l'eau pour me laver ! » Lorsque les
flammes attaquèrent la région du cœur, avant d'expirer, Charles murmura :
« Mon Dieu ! Mon Dieu ! »
Comme le groupe des
martyrs avançait vers le bûcher, un cri de triomphe retentit : Nwaga, le
fils du chef des bourreaux, avait réussi à s'enfuir de la maison pour voler au
martyre ! Il bondissait de joie en se retrouvant dans la compagnie de ses
amis. On l'assomma d'abord d'un coup de massue, puis il fut roulé avec les
autres dans des claies de roseaux pour devenir dans un instant la proie des
flammes.
Après leur avoir brûlé
les pieds, ils reçurent la promesse d'une prompte délivrance s'ils renonçaient
à la prière. Mais ces héros ne craignaient pas la mort de leur corps et devant
leur refus catégorique d'apostasier, on commença à incendier le bûcher.
Par-dessus le crépitement du brasier et les clameurs des bourreaux
sanguinaires, la prière des saints martyrs s'éleva calme, ardente et
sereine : « Notre Père qui êtes aux cieux... » On sut qu'ils
étaient morts lorsqu'ils cessèrent de prier.
Le dernier des martyrs
s'appelait Jean-Marie. Longtemps obligé de se cacher, las de sa vie vagabonde,
il désirait ardemment mourir pour sa foi. Malgré les conseils de ses amis qui
essayaient de le dissuader de ce projet, Jean-Marie résolut d'aller voir le roi
Mwanga. Nul ne le revit plus jamais, car le 27 janvier 1887, Mwanga le fit
décapiter et jeter dans un étang.
La dévotion populaire aux
martyrs de l'Ouganda prit un essor universel, après que saint Pie X les
proclama Vénérables, le 16 août 1912. Leur béatification eut lieu le 6 juin
1920 et ils reçurent les honneurs de la canonisation, le 18 octobre
1964. Tiré de Marteau de Langle de Cary, 1959, tome II, p. 305-308 --
Vivante Afrique, No 234 - Bimestriel - Sept - Oct. - 1964. Ils sont fêtés
le 3 juin.
Source : http://christroi.over-blog.com
Prière Litanique aux
Saints Martyrs d'Ouganda
O Jésus, notre Seigneur
et Rédempteur, à travers votre passion et la mort nous Vous adorons et vous
louons par Votre douloureuse passion et Votre mort.
Sainte Marie, Mère et
Reine des Martyrs, obtenez-nous la sanctification par l'offrande de nos
souffrances.
Saints Martyrs, disciples
du Christ souffrant, obtenez-nous la grâce de vous imiter.
Saint Joseph
Balikuddembe, premier martyr de l'Ouganda, qui a inspiré et encouragé Nephyte,
obtenez-nous l'esprit de vérité et de justice.
Saint Charles Lwanga,
patron de la jeunesse et de l'Action catholique, obtenez-nous une foi ferme et
zélée.
Saint Matthias Mulumba,
idéal chef et disciple du Christ doux et humble de cœur, obtenez-nous une
douceur chrétienne.
Saint Denis Sebuggwawo,
rempli zèle pour la foi chrétienne et renommé pour votre modestie, obtenez-nous
la grâce de rester modestes.
Saint André Kaggwa,
modèle des catéchistes et des enseignants, obtenez-nous, un grand amour pour
l'enseignement du Christ.
Saint Kizito, enfant
resplendissant de la pureté et de joie chrétienne, obtenez-nous le don de la
joie des enfants de Dieu.
Saint Gyaviira, brillant
modèle du pardon, obtenez-nous la grâce de pardonner à ceux qui nous blessent
et nous offensent.
Saint Mukasa, fervent
catéchumène qui avez reçu le baptême de sang, obtenez-nous de toujours
persévérer dans la Foi jusqu'à la mort.
Saint Adolphe Ludigo,
remarquable par votre service envers le Seigneur et par votre esprit de service
aux autres, obtenez-nous l'amour du service désintéressé.
Saint Anatole
Kiriggwajjo, humble serviteur préférant une vie pieuse aux honneurs terrestres,
obtenez-nous de préférer l'amour de la piété aux choses terrestres.
Saint Ambroise Kibuuka,
jeune homme plein de joie et d'amour du prochain, obtenez-nous la grâce d'une
charité fraternelle.
Saint Achille Kiwanuka,
qui pour l'amour du Christ avez détesté les vaines pratiques superstitieuses,
obtenez-nous une sainte haine de ces pratiques.
Saint Jean Muzeeyi,
conseiller sage et prudent, réputé pour la pratique des œuvres de miséricorde,
d'obtenir pour nous l'amour des œuvres de miséricorde.
Bienheureux Jildo Irwa et
le bienheureux Daudi Okello qui avez donné vos vies pour la propagation de la
foi catholique, obtenez-nous un zèle ardent pour la propagation de la foi
catholique.
Saint Pontaianus Ngondwe,
soldat fidèle, désirant la couronne du martyre, obtenez nous la grâce d'être
toujours fidèle à notre devoir.
Saint Athanase
Bazzekuketta, fidèle gardien du trésor royal, obtenez-nous l'esprit de
responsabilité.
Saint Mbaaga, qui a
préféré la mort aux persuasions de vos parents ; obtenez-nous de suivre
généreusement la grâce divine.
Saint Gonzague Gonza,
rempli de sympathie pour les prisonniers, et tous ceux qui sont en difficulté,
obtenez-nous un esprit miséricordieux.
Saint Noé Mawaggali,
humble travailleur et amoureux de la pauvreté évangélique, obtenez-nous un
grand amour de la pauvreté évangélique.
Saint Luc Baanabakintu,
qui a ardemment souhaité imiter le Christ souffrant le martyre, obtenez-nous
l'amour pour notre patrie.
Saint Bruno Serunkuuma,
le soldat qui a donné un exemple de repentir et de tempérance, obtenez-nous une
vie de repentir et tempérance.
Saint Mugagga, jeune
homme reconnu pour votre chasteté héroïque, obtenez-nous la persévérance dans
la chasteté.
Saint Martyrs, fermes et
courageux dans la fidélité à la véritable Église du Christ, aidez-nous à être
toujours fidèles à la véritable Église du Christ.
Prions : O Seigneur
Jésus-Christ, qui a merveilleusement renforcé les Saint Martyrs de l'Ouganda,
Charles Lwanga, Matthias Mulumba, les Bienheureux Jildo Irwa et Daudi Okello et
tous leurs compagnons, et qui nous les avez donné comme exemples de foi et de courage,
de chasteté, de charité et de fidélité ; faites, nous vous en supplions,
que, par leur intercession, les même vertus croissent en nous, pour que nous
méritions ainsi de devenir propagateurs de la vraie foi. Vous qui vivez et
régnez avec le Père, dans l'Unité du Saint Esprit, maintenant et pour les
siècles et les siècles. Amen.
Source : http://imagessaintes.canalblog.com
SOURCE : http://laviedesparoisses.over-blog.com/2019/06/les-22-martyrs-de-l-ouganda.html
Saint Charles Lwanga (in the center) and his 21
followers.
Der
Heilige Karl Lwanga (in der Mitte) und seine 21
Anhänger.
De
Hillige Korl Lwanga (in de Merr) un siene 21 Folgers.
Also
known as
Atanasio
3 June as
one of the Martyrs
of Uganda
Profile
Nkima clan. Convert.
One of the Martyrs
of Uganda who died in
the Mwangan persecutions.
Born
hacked
to pieces on 27 May 1886 at
Nakivubo, Uganda
29
February 1920 by Pope Benedict
XV (decree of martyrdom)
6 June 1920 by Pope Benedict
XV
18
October 1964 by Pope Paul
VI at Rome, Italy
Additional
Information
books
Our Sunday Visitor’s Encyclopedia of Saints
other
sites in english
sitios
en español
Martirologio Romano, 2001 edición
fonti
in italiano
Dicastero delle Cause dei Santi
Martirologio Romano, 2005 edition
MLA
Citation
“Saint Antanansio
Bazzekuketta“. CatholicSaints.Info. 27 June 2023. Web. 27 May 2025.
<https://catholicsaints.info/saint-antanansio-bazzekuketta/>
SOURCE : https://catholicsaints.info/saint-antanansio-bazzekuketta/
St. Athanasius
Badzekuketta
Feastday: June 3
Death: 1886
A martyr of
Uganda. He was a page in the court of King Mwanga of Uganda and the keeper of
the royal treasury. When it was discovered that Athanasius had been baptized,
he was slain.
SOURCE : https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=1588
ATHANASIUS BAZZEKUKETTA
Bazzekuketta’s
early life and how he joined Christianity
Mwanga appoints Bazzekuketta his treasurer
The
heroism and death of Bazzekuketta
Bazzekuketta’s
early life and how he joined Christianity
Bazzekuketta, another
page who served both Muteesa and Mwanga was the second of the eleven children
of Kafeero Kabalu Sebaggala of the Monkey (Nkima) clan and Namukwaya of the
Buffalo (Mbogo) clan. Bazzekuketta is first heard of as belonging to the
household of Sembuzzi, the chief chosen by Stanley to command his escort on his
journey through Bunyoro, the same who later deserted and ab¬sconded with one
hundred and eighty pounds of beads. He was known as Sembuzzi's brother-in-law
although actually a nephew-in-¬law, one of Sembuzzi's wives, Namuddu, a sister
of Ddumba, being his aunt. The name Bazzekuketta, which means
they-have-come-¬to-see-whether- their-brother-in -law- treats-them-well-or-ill,
was given him when he first joined Sembuzzi's household; there is no informa¬tion
about his original name, nor any certainty about the place of his birth.
It was while he was still
at Sembuzzi's that Bazzekuketta caught the small-pox that left its scars upon
his face and, in the throes, of the sickness, was approached by Raphael
Sembuya, one of his com¬panions, with the suggestion that baptism was the only
remedy for his illness. He agreed to be baptized and was taught the Sign of the
Cross and other prayers but not then given the sacrament, as he began to mend.
This incident illustrates the charity shown by these early Baganda Christians
and their zeal for sharing the good-tidings with others. It also provides an
object-lesson for the complacent Christian who considers his religion to be a
purely private and per¬sonal matter between himself and God.
After his recovery,
Bazzekuketta persevered with the study of the Catholic religion and, on
entering the Kabaka's service, evidently in a humble capacity because he was
nicknamed Bisasiro (Rubbish) by his companions, he found there able instructors
in Joseph Mukasa, Jean-Marie Muzeeyi and, later, Charles Lwanga. He could also
often be found sitting at the feet of Andrew Kaggwa in the latter's com¬pound
at Nateete and, later, at Kigoowa.
Bazzekuketta, who was
about twenty at the time of his martyrdom, was one of Muteesa's pages
re-appointed by Kabaka Mwanga. He was then put in charge of the Kabaka's
ceremonial robes and ornaments, to keep them clean and polished, and also had
the duty of polishing the palace mirrors.
Mwanga
appoints Bazzekuketta his treasurer
Bazzekuketta was one of
the pages served King Muteesa I and later reappointed by King Mwanga after the
death of Muteesa. He was a clean, orderly, faithful and obedient young man of
about twenty years of age.
Because of his sleekness,
he was selected to be in charge of the king's ceremonial robes and ornaments.
Athanasius was chosen to be in charge of the king's treasury of money and
ivory, in spite of the fact that he was still young.
It is crystal clear that
Athanasius' trustworthiness was so great that it drew the king's confidence in
him to the extent of entrusting his treasury and other property with this young
man.
The
heroism and death of Bazzekuketta
Immediately after his
condemnation by the Kabaka, while being led to the executioners' quarters for
detention, he had remarked, 'So you want us to bite through the stocks (i.e.
keep us in prison)? Are you not going to kill us? We are the Kabaka's meat.
Take us away and kill us at once!'
'This fellow talks as if
he longs for death,' said one of the execu¬tioners, hitting him with a
stick.
When taken out of prison
at Munyonyo, Bazzekuketta again objected to the delay: 'The Kabaka ordered you
to put us to death. Where are you taking us? Why don't you kill us here?'
Perhaps the sight of
Ngondwe's blood, which Denis Kamyuka says they saw on the road, encouraged the
youth to hope that he could at last goad the executioners into granting him the
martyr's crown, for at Ttaka Jjunge, near the residence of Kulekaana, he
stopped and sat himself down on the road, exclaiming, 'I am not going to walk
after death all the way to Namugongo. Kill me here!'
The guards laid about him
with sticks until he said, 'Very well!
You can stop beating me.
I will march. I was only thinking that you would kill me here.'
The prisoners reached
Mmengo late in the evening, and were lodged for the night in the executioners'
encampment.
In the morning, the executioners
informed them that they intended putting one of them to death at the near-by
execution- site, where Joseph Mukasa had met his death some six months earlier.
Immediately, Athanasius Bazzekuketta, still thirsting for martyrdom,
volunteered. 'Take me!' he exclaimed. Mukaajanga, who had been informed of the
youth's behaviour on the previous evening, gave his assent. 'Since he has given
you trouble,' he said to his assistants, 'go and kill him at once. Later on the
Kabaka might remember (i.e. pardon) him.'
Athanasius was promptly
taken to the spot at the foot of Mmengo Hill, just at the back of the present
Nakivubo Stadium, and there hacked to pieces, his executioners chanting, as
they went about their task, 'The gods of Kampala will rejoice'. Thus died the
fifth of the Blessed Martyrs of Uganda, on the morning of 27 May 1886, aged
about twenty.
Having butchered the
gallant Bazzekuketta and granted him the martyr’s crown which he had craved
with such holy impatience, the group of executioners returned to their other
victims and glee¬fully told them what they had done. 'The Christians,' they
said, 'are getting what they deserve; they are simply asking for death.' Far
from being dismayed by the gruesome recital, their prisoners said to one
another, 'Our friend Athanasius has proved his courage; he did not shrink from
laying down his life in God's cause. Let us be brave like him!' The cortege was
then assembled and, shortly after, set out on what was to be for most of the
prisoners their last journey on earth, the journey to Namugongo.
SOURCE : http://www.ugandamartyrsshrine.org.ug/martyrs.php?id=9
Namugongo Martyrs’ Shrine,
Uganda (1973). Architect: Justus Dahinden, Zurich
Wallfahrtskirche
in Namugongo, Uganda (1973)
Eglise
de pèlerinage à Namugongo, Uganda (1973)
Sant' Atanasio
Bazzekuketta Martire
>>>
Visualizza la Scheda del Gruppo cui appartiene
Uganda, 1866 - Nakiwubo,
27 maggio 1886
Atanasio Bazzekuketta fa
parte del gruppo - venerato oggi con la dizione Carlo Lwanga e compagni - di 22
martiri ugandesi. Questi furono uccisi in diverse fasi sotto il re Muanga,
durante una persecuzione che costò la vita in poco più di un anno, dal novembre
1885 al febbraio 1887, a un centinaio di cristiani. Muanga e il predecessore,
re Mutesa, avevano accolto favorevolmente l'annuncio del Vangelo da parte dei
missionari Padri Bianchi. Ma l'erede, salito al trono, mutò tragicamente
parere. Atanasio era il custode del regio tesoro e fu ucciso il 3 giugno del
1886 a soli 20 anni. Si offrì ai carnefici che durante una marcia di
trasferimento dei cristiani imprigionati ne uccidevano uno a ogni crocicchio
per incutere terrore agli altri. I martiri ugandesi sono stati beatificati nel
1920 da Benedetto XV e canonizzati nel 1964 da Paolo VI, che nel 1969 consacrò
il santuario a loro dedicato nella località ugandese di Namugongo. (Avvenire)
Martirologio Romano: In
località Nakiwubo in Uganda, sant’Atanasio Bazzekuketta, martire, che, giovane
della casa reale, essendo stato da poco battezzato, mentre veniva condotto con
gli altri al luogo del supplizio per aver accolto la fede di Cristo, implorò i
carnefici di ucciderlo subito e, preso a bastonate, portò a compimento il suo
martirio.
Fece un certo scalpore,
nel 1920, la beatificazione da parte di Papa Benedetto XV di ventidue martiri
di origine ugandese, forse perché allora, sicuramente più di ora, la gloria
degli altari era legata a determinati canoni di razza, lingua e cultura. In
effetti, si trattava dei primi sub-sahariani (dell’”Africa nera”, tanto per
intenderci) ad essere riconosciuti martiri e, in quanto tali, venerati dalla
Chiesa cattolica.
La loro vicenda terrena
si svolge sotto il regno di Mwanga, un giovane re che, pur avendo frequentato
la scuola dei missionari (i cosiddetti “Padri Bianchi” del Cardinal Lavigerie)
non è riuscito ad imparare né a leggere né a scrivere perché “testardo,
indocile e incapace di concentrazione”. Certi suoi atteggiamenti fanno dubitare
che sia nel pieno possesso delle sue facoltà mentali ed inoltre, da mercanti
bianchi venuti dal nord, ha imparato quanto di peggio questi abitualmente
facevano: fumare hascisc, bere alcool in gran quantità e abbandonarsi a
pratiche omosessuali. Per queste ultime, si costruisce un fornitissimo harem
costituito da paggi, servi e figli dei nobili della sua corte.
Sostenuto all’inizio del
suo regno dai cristiani (cattolici e anglicani) che fanno insieme a lui fronte
comune contro la tirannia del re musulmano Kalema, ben presto re Mwanga vede
nel cristianesimo il maggior pericolo per le tradizioni tribali ed il maggior
ostacolo per le sue dissolutezze. A sobillarlo contro i cristiani sono
soprattutto gli stregoni e i feticisti, che vedono compromesso il loro ruolo ed
il loro potere e così, nel 1885, ha inizio un’accesa persecuzione, la cui prima
illustre vittima è il vescovo anglicano Hannington, ma che annovera almeno
altri 200 giovani uccisi per la fede.
Il 15 novembre 1885
Mwanga fa decapitare il maestro dei paggi e prefetto della sala reale. La sua
colpa maggiore? Essere cattolico e per di più catechista, aver rimproverato al
re l’uccisione del vescovo anglicano e aver difeso a più riprese i giovani
paggi dalle “avances” sessuali del re. Giuseppe Mkasa Balikuddembè
apparteneva al clan Kayozi ed ha appena 25 anni.
Viene sostituito nel
prestigioso incarico da Carlo Lwanga, del clan Ngabi, sul quale si concentrano
subito le attenzioni morbose del re. Anche Lwanga, però, ha il “difetto” di
essere cattolico; per di più, in quel periodo burrascoso in cui i missionari
sono messi al bando, assume una funzione di “leader” e sostiene la fede dei
neoconvertiti.
Il 25 maggio 1886 viene
condannato a morte insieme ad un gruppo di cristiani e quattro catecumeni, che
nella notte riesce a battezzare segretamente; il più giovane, Kizito, del clan
Mmamba, ha appena 14 anni. Il 26 maggio vemgono uccisi Andrea Kaggwa, capo dei
suonatori del re e suo familiare, che si era dimostrato particolarmente
generoso e coraggioso durante un’epidemia, e Dionigi Ssebuggwawo.
Si dispone il
trasferimento degli altri da Munyonyo, dove c’era il palazzo reale in cui erano
stati condannati, a Namugongo, luogo delle esecuzioni capitali: una “via
crucis” di 27 miglia, percorsa in otto giorni, tra le pressioni dei parenti che
li spingono ad abiurare la fede e le violenze dei soldati. Qualcuno viene
ucciso lungo la strada: il 26 maggio viene trafitto da un colpo di lancia
Ponziano Ngondwe, del clan Nnyonyi Nnyange, paggio reale, che aveva ricevuto il
battesimo mentre già infuriava la persecuzione e per questo era stato
immediatamente arrestato; il paggio reale Atanasio Bazzekuketta, del clan
Nkima, viene martirizzato il 27 maggio.
Alcune ore dopo cade
trafitto dalle lance dei soldati il servo del re Gonzaga Gonga del clan
Mpologoma, seguito poco dopo da Mattia Mulumba del clan Lugane, elevato al
rango di “giudice”, cinquantenne, da appena tre anni convertito al
cattolicesimo.
Il 31 maggio viene
inchiodato ad un albero con le lance dei soldati e quindi impiccato Noè
Mawaggali, un altro servo del re, del clan Ngabi.
Il 3 giugno, sulla
collina di Namugongo, vengono arsi vivi 31 cristiani: oltre ad alcuni
anglicani, il gruppo di tredici cattolici che fa capo a Carlo Lwanga, il quale
aveva promesso al giovanissimo Kizito: “Io ti prenderò per mano, se dobbiamo
morire per Gesù moriremo insieme, mano nella mano”. Il gruppo di questi martiri
è costituito inoltre da: Luca Baanabakintu, Gyaviira Musoke e Mbaga Tuzinde,
tutti del clan Mmamba; Giacomo Buuzabalyawo, figlio del tessitore reale e
appartenente al clan Ngeye; Ambrogio Kibuuka, del clan Lugane e Anatolio
Kiriggwajjo, guardiano delle mandrie del re; dal cameriere del re, Mukasa Kiriwawanvu
e dal guardiano delle mandrie del re, Adolofo Mukasa Ludico, del clan Ba’Toro;
dal sarto reale Mugagga Lubowa, del clan Ngo, da Achilleo Kiwanuka (clan
Lugave) e da Bruno Sserunkuuma (clan Ndiga).
Chi assiste
all’esecuzione è impressionato dal sentirli pregare fino alla fine, senza un
gemito. E’ un martirio che non spegne la fede in Uganda, anzi diventa seme di
tantissime conversioni, come profeticamente aveva intuito Bruno Sserunkuuma
poco prima di subire il martirio “Una fonte che ha molte sorgenti non si
inaridirà mai; quando noi non ci saremo più altri verranno dopo di noi”.
La serie dei martiri
cattolici elevati alla gloria degli altari si chiude il 27 gennaio 1887 con
l’uccisione del servitore del re, Giovanni Maria Musei, che spontaneamente confessò
la sua fede davanti al primo ministro di re Mwanga e per questo motivo venne
immediatamente decapitato.
Carlo Lwanga con i suoi
21 giovani compagni è stato canonizzato da Paolo VI nel 1964 e sul luogo del
suo martirio oggi è stato edificato un magnifico santuario; a poca distanza, un
altro santuario protestante ricorda i cristiani dell’altra confessione, martirizzati
insieme a Carlo Lwanga. Da ricordare che insieme ai cristiani furono
martirizzati anche alcuni musulmani: gli uni e gli altri avevano riconosciuto e
testimoniato con il sangue che “Katonda” (cioè il Dio supremo dei loro
antenati) era lo stesso Dio al quale si riferiscono sia la Bibbia che il
Corano.
Autore: Gianpiero
Pettiti
SOURCE : http://www.santiebeati.it/dettaglio/92074
Carlo Lwanga, Mattia Maulumba Kalemba e 20 compagni
(† 1885 - 1887)
Beatificazione:
- 06 giugno 1920
- Papa Benedetto XV
Canonizzazione:
- 18 ottobre 1964
- Papa Paolo VI
- Basilica Vaticana
Ricorrenza:
- 3 giugno
Vatican News nell'anniversario
Re Mwanga, sobillato
dagli stregoni locali che vedono il loro potere compromesso dalla forza del
Vangelo, il sovrano dà inizio a una vera e propria persecuzione contro i
cristiani, soprattutto perché non cedono al suo volere dissoluto. Carlo Lwanga
viene condannato a morte, insieme ad altri. Il giorno seguente, cominciano le
prime esecuzioni Il 3 giugno Carlo Lwanga e i suoi compagni, insieme ad alcuni
fedeli anglicani, vengono arsi vivi. Pregano fino alla fine, senza emettere un
gemito, dando una prova luminosa di fede feconda. Uno tra loro, Bruno
Ssrerunkuma, dirà, prima di spirare: “Una fonte che ha molte sorgenti non si
inaridirà mai. E quando noi non ci saremo più, altri verranno dopo di noi
“Io ti prenderò per mano.
Se dobbiamo morire per Gesù, moriremo insieme, mano nella mano”
Nel 1875 arrivarono in
Uganda i primi missionari, all'inizio il re provò simpatia per la religione
cattolica ma dopo un pò preferì l'islam. Nonostante tutto, la missione
prosperava e vi erano molti catecumeni, ma il re temendo che l'Inghilterra
desiderasse appropriarsi del suo regno allontanò dalla sua tribù i missionari
cristiani. Morto lui, però, il figlio Mwanga che ne prese il posto, richiamò i
Padri ed essi trovarono una comunità cristiana piuttosto fiorente, con oltre
800 catecumeni.
Inoltre, dopo averli
accolti con cordialità al ritorno, promise pubblicamente (poiché era succeduto
al padre) che, dopo aver pregato il Dio dei cristiani, avrebbe non soltanto
chiamato a sé i migliori tra i sudditi cristiani e attribuito loro le alte
cariche del regno, ma che avrebbe egli stesso sollecitato tutti i pagani del
suo dominio ad abbracciare la religione. Ordinò pure che molti cristiani e
catecumeni lo assistessero nella reggia, e ciò non senza vantaggio per lui
stesso.
Infatti, avendo i
maggiorenti, ostili al nuovo, ordito una congiura per uccidere il re, e
avendolo scoperto, alcuni dei suoi cortigiani cristiani avvertirono
segretamente Muanga perché stesse in guardia, e aggiunsero che egli poteva fare
pieno assegnamento su tutti i cristiani e sui loro servi, cioé su duemila
uomini in armi.
Ma nel contempo il primo
ministro del re, che era anche il capo della congiura, pur avendo ottenuto il
perdono per sé e per i propri compagni da Muanga, concepì tuttavia un odio
ancor più forte verso i cristiani; e come stupirsene, quando venne a sapere che
sarebbe stato destituito e che al suo posto sarebbe stato designato il
cristiano Giuseppe Mkasa? Egli cominciò quindi a cogliere ogni occasione per
sussurrare all’orecchio del re che avrebbe dovuto guardarsi da coloro che
professavano la religione cristiana, come fossero i peggiori nemici: essi gli
sarebbero rimasti fedeli finché fossero una piccola minoranza; ma una volta
diventati maggioranza lo avrebbero tolto di mezzo ed avrebbero elevato alla
dignità regia uno di loro. Ma a questo si aggiunse un altro e maggiore motivo
di ostilità che indusse il re Muanga a perseguitare i cristiani.
SOURCE : https://www.causesanti.va/it/santi-e-beati/martiri-dell-uganda.html
I MARTIRI
Sono stati i primi
africani sub-sahariani ad essere venerati come santi dalla Chiesa cattolica.
Essi si possono distinguere in due gruppi, in relazione al tipo di pena
capitale subita: tredici furono bruciati vivi e gli altri nove vennero uccisi
con diversi generi di supplizio.
Nel primo gruppo sono
compresi giovani quasi tutti cortigiani: Carlo Lwanga, Mbaga Tuzindé, Bruno
Séron Kuma, Giacomo Buzabaliao, Kizito, Ambrogio Kibuka, Mgagga, Gyavira,
Achille Kiwanuka, Adolfo Ludigo Mkasa, Mukasa Kiriwanvu, Anatolio Kiriggwajjo,
Luca Banabakintu.
Carlo Lwanga, nato nella
città di Bulimu e battezzato il 15 novembre 1885, si attirò ammirazione e
benevolenza di tutti per le sue grandi doti spirituali; lo stesso Muanga lo
teneva in grande considerazione per aver saputo portare a termine con la
massima diligenza gl’incarichi a lui affidati. Posto a capo dei giovani del
palazzo regio, rafforzò in loro l’impegno a preservare la propria fede e la
castità, respingendo gli allettamenti dell’empio e impudico re; imprigionato,
incoraggiò apertamente anche i catecumeni a perseverare nell’amore per la
religione, e si recò al luogo del supplizio con mirabile forza d’animo, all’età
di vent’anni.
Mbaga Tuzindé, giovane di
palazzo (figlio di Mkadjanga, il primo e il più crudele dei carnefici) ancora
catecumeno quando si scatenò la persecuzione, fu battezzato da Carlo Lwanga
poco prima di essere con lui mandato a morte. Il padre, cercando di sottrarlo
in ogni modo all’esecuzione, lo supplicò più e più volte affinché abiurasse la
religione cattolica, o almeno si lasciasse nascondere e promettesse di cessare
di pregare. Ma il nobile giovane rispose che conosceva la causa della propria
morte e che l’accettava, ma non voleva che l’ira del re ricadesse sul padre:
pregò di non venir risparmiato. Allora Mkadjanga, mentre il figlio, all’età di
appena sedici anni, stava per essere condotto al rogo, comandò ad uno dei
carnefici ai suoi ordini che lo colpisse al capo con un bastone e che ne
collocasse poi il corpo esanime sul rogo perché venisse bruciato insieme agli altri.
Bruno Séron Kuma, nato
nel villaggio Mbalé e battezzato il 15 novembre 1885, lasciò la tenda dove
viveva col fratello perché questi seguiva una setta non cattolica. Divenuto
servitore del re Mtesa, quando Muanga successe al padre lasciò il suo incarico
per il servizio militare. Accolto fra i giovani cristiani che facevano servizio
a corte, a ventisei anni sostenne con la parola e con l’esempio i compagni
della gloriosa schiera.
Giacomo Buzabaliao,
cosparso con l’acqua battesimale il 15 novembre 1885, acceso di singolare
ardore religioso, compì ogni sforzo per convincere e spronare altri, fra cui lo
stesso Muanga, non ancora salito al trono paterno, ad abbracciare la fede di
Cristo; e il re stesso rinfacciò tale colpa al fortissimo giovane, quando lo mandò
a morte, all’età di vent’anni.
Kizito, anima innocente,
più giovane degli altri, dato che subì il martirio nel suo tredicesimo anno di
vita, figlio di uno dei più alti dignitari del regno, splendente di purezza e
forza d’animo, poco prima di essere gettato in prigione ricevette il battesimo
da Carlo Lwanga. Il re, spinto dalla sua libidine, cercò invano di attrarre a
sé, con più accanimento che verso gli altri, questo fortissimo giovinetto.
Kizito biasimò così aspramente alcuni cristiani che avevano determinato di
darsi alla fuga, che essi deposto il timore, rimasero presso il re Muanga; e
quando giunse per loro il momento di essere condotti al supplizio, affinché i
compagni non si perdessero d’animo li convinse ad avanzare tutti insieme,
tenendosi per mano.
Ambrogio Kibuka,
anch’egli giovane di palazzo, battezzato il 17 novembre 1885, conservò la
propria ferma e ardente fede fino all’atrocissima morte, che affrontò nel nome
di Cristo all’età di ventidue anni.
Mgagga, giovinetto di
corte, ancora catecumeno, resistette impavido alle oscene lusinghe del re e,
essendosi dichiarato cristiano, fu gettato in carcere con gli altri; prima di
essere imprigionato ricevette il battesimo da Carlo Lwanga, e, non diversamente
dagli altri, andò al martirio con animo tranquillo, all’età di sedici anni.
Gyavira, anch’egli
giovane di palazzo, di bell’aspetto, era prediletto da Muanga, il quale si
adoperò invano per piegarlo a soddisfare la propria libidine. Ancora catecumeno
quando, dopo la professione di fede, fu da Muanga condannato a morte, durante
la notte fu asperso col battesimo da Carlo Lwanga e, a diciassette anni, fu dai
carnefici condotto al luogo del supplizio insieme agli altri.
Achille Kiwanuka, giovane
di corte, nato a Mitiyana, fu battezzato il 17 novembre 1885. Dopo che ebbe
impavidamente professato la propria fede davanti al re, posto in ceppi con i
compagni e gettato in carcere, dichiarò ancora una volta che mai avrebbe
abiurato la religione cattolica e si avviò con coraggio all’ultimo supplizio,
nel suo diciassettesimo anno di età.
Adolfo Ludigo Mkasa,
cortigiano, si mise in luce per la purezza dei costumi e così pure per la
costanza e la sopportazione nelle sventure. Ricevuto il battesimo il 17
novembre 1885, osservò santamente e professò con fermezza insieme agli altri la
fede cattolica, fino alla morte che affrontò in nome di Cristo a venticinque
anni.
Mukasa Kiriwanu, giovane
del palazzo regio, addetto al servizio della tavola, mentre i carnefici stavano
conducendo Carlo Lwanga e i suoi compagni al colle Namugongo, alla domanda se
fosse cristiano disse di sì, e fu condotto con gli altri al supplizio.
Catecumeno, non ancora asperso con l’acqua del battesimo, conseguì gloria
eterna attraverso il battesimo di sangue, all’età di diciotto anni.
Anatolio Kiriggwajjo,
giovane di palazzo, battezzato il 17 novembre 1885, osservò con tanta fermezza
d’animo i precetti della vita cristiana, che respinse senza esitazione una
carica che gli era offerta dal re, ritenendo che essa potesse in qualche modo
pregiudicare il conseguimento della salvezza eterna. Avendo poi professato
apertamente, insieme agli altri, la fede cattolica, affrontò con loro una
comune morte, nel suo sedicesimo anno di vita.
Infine, ricordiamo di
questa schiera Luca Banabakintu, che, nato nel villaggio Ntlomo, era
servitore amatissimo di un patrizio di nome Mukwenda. Il 28 maggio 1882,
ricevuti il battesimo e la confermazione, si accostò per la prima volta alla
sacra celebrazione eucaristica: da quel faustissimo giorno si pose in luce a
tutti come esempio per integrità di costumi e per osservanza dei precetti, e
nulla gli era più caro che parlare di religione con gli amici. Sebbene potesse
facilmente sottrarsi alla morte, preferì, quando fu ricercato per essere
condotto al supplizio, rimanere presso il padrone, dal quale fu consegnato agli
inviati del re. Gettato in carcere, vi dimorò con animo sereno finché, con gli
altri, nel suo trentesimo anno donò la vita nel nome di Cristo.
Tutti costoro che abbiamo
nominato, il 3 giugno 1886, all’alba, sono condotti sul colle Namugongo. Qui
giunti, le mani legate dietro la schiena e i piedi in ceppi, ciascuno di loro è
avvolto in una stuoia di canne intrecciate; viene innalzato un rogo, sul quale
essi vengono collocati come fascine umane. Il fuoco viene accostato ai piedi,
perché quel tenero gregge di vittime sia avvolto più lentamente e più a lungo;
crepita la fiamma, alimentata dai santi corpi; dal rogo di diffondono per
l’aria mormorii di preghiere che aumentano col crescere dei tormenti; i
carnefici si stupiscono che non un lamento, non un gemito si levino dai
morenti, dacché a nulla di simile è loro capitato di assistere.
Nel secondo gruppo di
martiri si annoverano i venerabili servi di Dio Mattia Kalemba Murumba,
Attanasio Badzekuketta, Pontiano Ngondwé, Gonzaga Gonza, Andrea Kagwa, Noe
Mawgalli, Giuseppe Mkasa Balikuddembé, Giovanni Maria Muzéi (Iamari), Dionisio
Sebugwao.
Mattia Kalemba Murumba aveva
cinquant’anni quando ricevette il martirio. Scelto per svolgere la mansione di
giudice, dopo essersi convertito da una setta maomettana e protestante alla
religione cattolica, ricevette il battesimo il 28 maggio 1882; dopo di che si
dimise dall’incarico, temendo di poter recar danno a qualcuno con le sue
sentenze. Dotato di modestia e dolcezza d’animo, era così fervido nel suo zelo
di apostolato religioso che non solo educò i propri figli a vivere santamente,
ma cercò d’insegnare a quanti più poté la dottrina cristiana. Il primo ministro
del re, al cui cospetto fu trascinato, comandò che a quell’uomo nobilissimo,
che aveva impavidamente professato la propria fede, fossero tagliati le mani e
i piedi, e gli fossero strappati frammenti di carne dalla schiena perché
fossero bruciati davanti ai suoi occhi. I carnefici dunque, per non essere
disturbati da testimoni del loro atrocissimo ufficio, conducono su un colle
incolto e deserto questo venerabile servitore di Dio, animoso e sereno
nell’aspetto; eseguono gli ordini alla lettera, perché il glorioso martire
soffra più a lungo, trattengono con tale abilità il sangue che fuoriesce dalle
membra, che tre giorni dopo alcuni servi, giunti sul posto per tagliare legna,
odono la voce di Mattia, debole e sommessa, che chiede un sorso d’acqua; e
avendolo visto così orribilmente mutilato fuggono via atterriti e lo lasciano
là, a imitazione di Cristo morente, privo di ogni conforto.
Atanasio Badzekuketta,
scelto fra i giovani in servizio nel palazzo reale e battezzato il 17 novembre
1885, seguiva con grande devozione i comandamenti di Dio e della Chiesa. Era
così desideroso di cingersi della corona del martirio che supplicò vivamente i
carnefici, i quali lo stavano conducendo con altri al luogo stabilito, di
ucciderlo sul posto. Così quel valoroso giovane fu dilaniato da ripetuti colpi,
il 26 maggio 1886, nel suo diciottesimo anno d’età.
Pontiano Ngondwé, nato
nel villaggio Bulimu e cortigiano del re Mtesa, una volta salito al trono
Muanga entrò nell’esercito, e ancora catecumeno apparve così animato di
cristiana spiritualità da saper vincere in sé, e trasformare, il proprio
carattere aspro e difficile. Quando era iniziata la persecuzione, ricevette il
battesimo il 18 novembre 1885; per questo, poco dopo fu gettato in carcere con
gli altri. Condannato a morte, accadde che il carnefice Mkadjanga, mentre lo
conduceva al colle Namugongo, gli chiedesse ripetutamente durante il cammino se
fosse seguace della religione cristiana; ed egli due volte confermò la sua
fede, e due volte quello lo trafisse con la lancia; e il suo capo, troncato dal
corpo, fu fatto rotolare lungo la via; era il 26 maggio 1886.
Gonzaga Gonza, ragazzo di
corte, battezzato il 17 novembre 1885, assolse con devozione agli obblighi
religiosi e si distinse particolarmente per la virtù della carità. Mentre
procedeva verso il luogo del supplizio, poiché i ceppi, che non avevano potuto
essere sciolti, gli impedivano di camminare speditamente, fu più volte trafitto
dai carnefici con la lancia; fu così martirizzato, nel suo diciottesimo anno di
vita, il 27 maggio 1886.
Andrea Kagwa, nato nel
villaggio Bunyoro e vissuto in grande familiarità con Muanga, sia quando era
principe, sia quando era re, ricevette il 30 aprile 1882 i sacramenti del
battesimo, della confermazione e dell’Eucaristia. Caro a tutti per le grandi
qualità d’animo, non soltanto istruiva nella dottrina cristiana quanti lo
avvicinavano, ma altresì, in occasione di una pestilenza che si era diffusa
nella regione, aiutando tutti si prodigò con singolare carità a favore degli
infermi, ne avvicinò moltissimi a Cristo aspergendoli con l’acqua battesimale,
e dando poi sepoltura ai defunti. Ma il primo ministro del re vedeva assai di
malocchio che i propri figli venissero da lui istruiti nella dottrina
cristiana, e infine, con il consenso del re, comandò che fosse catturato e
ucciso, aggiungendo che non sarebbe andato a cena prima che il carnefice gli
avesse presentato la mano mozzata del morto Andrea. Così il 26 maggio 1886, nel
suo trentesimo anno, il venerabile servo di Dio subì il martirio e raggiunse la
gloria celeste.
Noe Mawgalli, servitore
del nobile Mukwenda nella preparazione delle imbandigioni, risplendette
grandemente di virtù cristiane. Battezzato il 1° novembre 1885, colpito dalla
lancia dei sicari che il re Muanga aveva mandato in giro per distruggere le
case dei Cristiani, morì nel trentesimo anno d’età il 31 maggio 1886.
Giuseppe Mkasa
Balikuddembé, nato nel villaggio Buwama, fu scelto dal re Mtesa, per la sua
provata lealtà, come proprio inserviente personale per il giorno e per la
notte, e come infermiere. Il figlio di lui Muanga, non diversamente dal padre,
riponeva la più totale fiducia in questo venerabile servo di Dio; pertanto non
solo lo pose a capo di tutti i servitori del palazzo reale, ma volle che fosse
lui ad avvertirlo, quando il suo operato prestasse il fianco a critiche. Il 30
aprile 1882, Giuseppe ricevette il battesimo e la confermazione e si accostò
per la prima volta alla santa comunione, alla quale in seguito si accostò di
frequente. Con la propria dolcezza d’animo, con la carità e l’afflato religioso
che mostrava non solo seppe avvicinare a Cristo molti giovani, ma in
particolare fece pressioni, con consigli ed esortazioni, sui ragazzi della
corte reale e sugli altri cortigiani perché non accondiscendessero alla
libidine del re Muanga. Il re, essendo venuto a conoscenza di ciò, cominciò a
nutrire avversione per il venerabile servo di Dio, finché, vinto dalle
sollecitazioni del primo ministro, che provava invidia per Giuseppe, comandò
che questi fosse condannato a morte. Giuseppe, rinforzato dal cibo divino,
viene condotto nella località Mengo, dove, dopo aver dichiarato di voler dare al
re sia il perdono, sia il consiglio di pentirsi, viene dal carnefice decapitato
e gettato nel fuoco, prima vittima della persecuzione, a ventisei anni, il 15
novembre 1885.
Giovanni Maria Muzéi (Iamari),
nato nel villaggio Minziro, aveva un aspetto di tale gravità che venne onorato
col nome di Muzéi, cioé vecchio; insigne anche per prudenza, carità, dolcezza
d’animo, generosità verso i poveri, sollecitudine verso gli ammalati, dedicò le
proprie sostanze e il proprio impegno a riscattare i prigionieri, che poi
istruiva nella fede cristiana. Si dice che egli avesse in un solo giorno
appreso tutta la dottrina del catecumenato; fu poi battezzato il 1° novembre
1885 e unto del sacro crisma il 3 giugno dell’anno seguente. Dopo l’esecuzione
capitale del suo grande amico Giuseppe Mkasa, pur avendo saputo che il re
intendeva farlo uccidere, non volle nascondersi, né darsi alla fuga; al
contrario, accompagnato da un certo Kulugi, si presentò al re, dal quale
ricevette l’ordine di recarsi, per una causa qualsiasi, dal primo ministro.
Obbedì, sebbene sospettasse l’inganno, poiché riteneva indegno di sé l’esitare
e il temere a motivo della propria fede religiosa. E il primo ministro del re
ordinò che fosse gettato in uno stagno che si trovava in un suo podere, il 27
gennaio 1887.
Dionisio Sebuggwao, nato
nel villaggio Bunono, ragazzo di corte, ricevette il battesimo il 17 novembre
1885 e rifulse per integrità di costumi. Avendogli il re Muanga chiesto se
fosse vero che egli aveva insegnato i rudimenti della fede cristiana a due
cortigiani, egli rispose di sì, e quello lo trapassò con un colpo di lancia, e
comandò che gli fosse tagliato il capo. Così morì Dionisio, martire, all’età di
quindici anni, il 26 maggio 1886.
SOURCE : https://www.causesanti.va/it/santi-e-beati/martiri-dell-uganda.html
CANONIZACIÓN DE LOS
MÁRTIRES DE UGANDA
«Estos que están cubiertos de vestiduras
blancas, ¿quiénes son y de dónde han venido?» (Ap 7, 13).
Nos viene al pensamiento
esta frase bíblica mientras inscribimos en la lista gloriosa de los santos
victoriosos en el cielo a estos veintidós hijos de África, cuyo singular mérito
había ya reconocido nuestro predecesor, de venerada memoria, el Papa Benedicto
XV, el 6 de junio de 1920, al declararlos Beatos y autorizar así su culto
particular.
¿Quiénes son? Son
africanos, verdaderos africanos, de color, de raza y de cultura, dignos
exponentes de los fabulosos pueblos Bantúes y Nilóticos explorados en el siglo
pasado por la audacia de Stanley y Livingstone, establecidos en las regiones
del África oriental, que se llama de los Grandes Lagos, en el ecuador, en el
terrible clima ecuatorial, sólo atenuado por la elevación de los altiplanos y
por las grandes lluvias estacionales. Su patria, en el tiempo en que vivían,
era un protectorado británico, pero desde 1962 ha logrado, como tantas otras
naciones de aquel continente, su propia independencia, que afirma actualmente
con rápidos y espléndidos progresos de civilización moderna. La capital es
Kampala, pero la circunscripción eclesiástica principal tiene su centro en
Rubaga, sede del primer Vicariato apostólico local, erigido en 1878 y elevada
ahora a la dignidad de archidiócesis con siete diócesis sufragáneas. Es este un
campo de apostolado misional que acogió primeramente a los ministros de
confesión anglicana, ingleses, a los cuales se sumaron dos años después los
misioneros católicos de lengua francesa llamados Padres Blancos, misioneros de
África, hijos del célebre y valeroso cardenal Lavigerie (1825-1892), a quien no
sólo África, sino la civilización misma debe recordar entre los hombres
providenciales más insignes, y fueron los Padres Blancos los que introdujeron
el catolicismo en Uganda, predicando el Evangelio en amigable competencia con
los misioneros anglicanos y los que tuvieron la dicha —ganada con riesgos y
fatigas incalculables— de formar a estos mártires para Cristo, a estos a
quienes hoy nosotros honramos cómo héroes y hermanos en la fe e invocamos como
protectores en el cielo. Sí, son africanos y son mártires. «Son —prosigue la
Sagrada Escritura— los que han venido de la gran tribulación y lavaron sus
vestidos y los blanquearon en la sangre del Cordero. Por eso están ante el
trono de Dios» (Ib. 14-15).
Todas las veces que
pronunciamos la palabra “mártires” en el sentido que tiene en la hagiografía
cristiana, debería presentársenos a la mente un drama horrible y maravilloso:
horrible por la injusticia, armada de autoridad y de crueldad, que es la que
provoca el drama; horrible también por la sangre que corre y por el dolor de la
carne que sufre sometida despiadadamente a la muerte; maravilloso por la
inocencia que, sin defenderse, físicamente se rinde dócil al suplicio, feliz y
orgullosa de poder testimoniar la invencible verdad de una fe que se ha fundido
con la vida humana; la vida muere, la fe vive. La fuerza contra la fortaleza;
la primera, venciendo, queda derrotada; ésta, perdiendo, triunfa. El martirio
es un drama; un drama tremendo y sugestivo, cuya violencia injusta y depravada,
casi desaparece del recuerdo allí mismo donde se produjo mientras permanece en
la memoria de los siglos siempre fúlgida y amable la mansedumbre que supo hacer
de su propia oblación un sacrificio, un holocausto; un acto supremo de amor y
de fidelidad a Cristo; un ejemplo, un testimonio, un mensaje perenne a los hombres
presentes y futuros. Esto es el martirio.
Esta es la gloria de la
Iglesia a través de los siglos. Y es un acontecimiento tan grande que la
Iglesia se apresuró a recoger las narraciones de la «pasión de los mártires» y
hacer de ellas el libro de oro de sus hijos más ilustres, el martirologio. Y
fue tal la irradiación de belleza y grandeza que emanaron de ese libro que pudo
ofrecer a la leyenda y al arte nuevas amplificaciones legendarias y
fantásticas; pero la historia verdadera, que todavía halla su documentación en
este libro, merece una admiración sin límites, es una alabanza a Dios, que obra
grandes cosas en hombres frágiles, y es testimonio de honor para los héroes,
que con su sangre han escrito las páginas de ese libro incomparable.
Ahora estos mártires
africanos vienen a añadir a ese catálogo de vencedores que es el martirologio,
una página trágica y magnífica, verdaderamente digna de sumarse a aquellas
maravillosas de la antigua África, que nosotros, modernos, hombres de poca fe,
creíamos que no podrían tener jamás adecuada continuación. ¿Quién podía
suponer, por ejemplo, que a las emocionantísimas historias de los mártires
escilitanos, de los mártires cartagineses, de los mártires de la “Masa Cándida”
de Útica —de quienes San Agustín (cf. PL 36,571 y 38, 1405) y Prudencio nos han
dejado el recuerdo—, de los mártires de Egipto —cuyo elogio trazó San Juan
Crisóstomo (cf, PG 50, 693 ss) —, de los mártires de la persecución vandálica,
hubieran venido a añadirse nuevos episodios no menos heroicos, no menos
espléndidos, en nuestros días? ¿Quién podía prever que a las grandes figuras
históricas de los Santos Mártires y Confesores africanos, como Cipriano,
Felicidad y Perpetua, y al gran Agustín, habríamos asociado un día los nombres
queridos de Carlos Lwanga y de Matías Mulumba Kalemba, con sus veinte
compañeros Y no queremos olvidar tampoco a aquellos otros que, perteneciendo a
la confesión anglicana, han afrontado la muerte por el nombre de Cristo.
Estos mártires africanos
abren una nueva época, no queremos decir ciertamente de persecuciones y de
luchas religiosas, sino de regeneración cristiana y civilizada. El África,
bañada por la sangre de estos mártires, primicias de la nueva era —y Dios
quiera que sean los últimos, pues tan precioso y tan grande fue su holocausto—,
resurge libre y redimida. La tragedia que los devoró fue tan inaudita y
expresiva que ofrece elementos representativos suficientes para la formación
moral de un pueblo nuevo, para la fundación de una nueva tradición espiritual,
para simbolizar y promover el paso desde una civilización primitiva —no
desprovista de magníficos valores humanos, pero contaminada y enferma, como
esclava de sí misma— hacia una civilización abierta a las expresiones
superiores del espíritu y a las formas superiores de la vida social.
No pretendáis que os
narremos aquí la historia de los mártires que estamos honrando. Es demasiado
larga y compleja: se refiere a veintidós hombres, en su mayor parte muy
jóvenes, cada uno de los cuales merecería un elogio particular; a ellos,
además, debería añadirse una doble y larga lista de otras víctimas de esa feroz
persecución: una de católicos —neófitos y catecúmenos— y otra de anglicanos,
como se refiere también ellos, sacrificados por el nombre de Cristo. Y sería
una historia demasiado cruda; el suplicio de la carne y la arbitraria tiranía
de la autoridad son ahí tan fáciles y tan despiadados, que conturban
profundamente nuestra sensibilidad. Sería una historia casi inverosímil; no es
fácil darse cuenta de las condiciones bárbaras, para nosotros paradójicas e
intolerables, en las que se mantiene y desenvuelve la vida de muchas
comunidades tribales del África casi hasta nuestros días. Sería historia digna
de meditarse largamente, ya que los motivos morales que constituyen su sentido
y su valor, es decir, los motivos simplicísimos y altísimos de la religión y
del pudor, aparecen con tan impresionante y edificante evidencia. Leed más bien
esta conmovedora historia, la tenéis en las manos. Pocas narraciones de las
actas de los mártires se hallan tan documentadas como ésta. Aquí no hay
leyenda, sino la crónica de una «Passio martyrum» fielmente descrita. El que la
lee, contempla; el que contempla, se estremece, y el que se estremece, llora.
Hay que concluir finalmente: ¡Sí, son mártires; «son aquellos —decíamos con el
autor del Apocalipsis— que vienen de la gran tribulación, y que han lavado y
purificado sus vestiduras en la sangre del Cordero»!
Permítasenos hacer
algunas sencillas consideraciones.
Este martirio colectivo
que tenemos delante nos presenta un fenómeno cristiano estupendo. Nos demuestra
muchas, cosas: ¿qué era el África antes que el mensaje evangélico le fuera
anunciado? Nos ofrece uno de los cuadros más interesantes y genuinos de aquella
sociedad humana primitiva, que tanto ha apasionado a los estudiosos modernos.
Es como una prueba, o una muestra de la vida africana, antes de la colonización
del siglo pasado: una vida mísera y heroica, en la cual la naturaleza humana,
todavía casi en estado instintivo, pone delante sus debilidades y dolencias en
forma y medida impresionantes, pero manifiesta al mismo tiempo ciertas
fundamentales virtudes reveladoras del divino modelo de donde proviene el
hombre. Dentro de este cuadro, un día llega el mensaje cristiano; nada parece
más diverso, nada más extraño. Sin embargo, he aquí que inmediatamente
encuentra acogida, encuentra simpatía, asimilación. El terreno, que parecía
árido y estéril, estaba en realidad por cultivar; la semilla evangélica lo
encuentra fecundo. Más todavía: se diría que lo encuentra ávido de aquella
nueva vegetación; como si la estuviera esperando, como si le fuese connatural.
Los tallos de la nueva mies son bellos, crecen rectilíneos, vigorosos; hablan
de una espléndida primavera. El cristianismo encuentra en África: una
predisposición particular que no dudamos en considerar como un arcano de Dios,
una vocación indígena, una promesa histórica. África es tierra de Evangelio,
África es patria nueva de Cristo. La sencillez recta y lógica y la inflexible
fidelidad de estos jóvenes cristianos de África nos lo aseguran y nos lo
prueban; por una parte la fe, don de Dios, y la capacidad humana de progreso;
por otra, se unen con prodigiosa correspondencia. Que la semilla evangélica
encuentre obstáculo en las espinas de un terreno tan selvático, causa dolor, no
extrañeza; pero que la semilla eche inmediatamente raíces y brote pujante y
llena de flores por la bondad del suelo, causa alegría y admiración al mismo
tiempo: es la gloria espiritual del continente de los rostros negros y de las
almas blancas, que anuncia una nueva civilización: la civilización cristiana de
África.
Este fenómeno es tan
bello y está de tal modo representado en la trágica y gloriosa historia de los
mártires de Uganda que sugiere el parangón entre la evangelización cristiana y
el colonialismo, del que hoy tanto se habla. Estas dos importaciones de la
civilización en territorios de antiguas culturas respetables bajo muchos
aspectos, pero rudimentarias e inmóviles, introducen briosos factores de
desarrollo y traban relaciones revolucionarias. Pero mientras la evangelización
introduce un principio —la religión cristiana— que tiende a hacer brotar las
energías propias, las virtudes innatas, las capacidades latentes de la
población indígena, o, lo que es lo mismo, tiende a libertarla, a hacerla
autónoma y adulta, a capacitarla para expresarse de manera más amplia y mejor
en las formas de cultura y de arte propios de su genio; la colonización, en
cambio, si tan sólo se guía por criterios utilitarios y temporales, pretende
otras finalidades no siempre conformes al honor y a la utilidad de los
indígenas. El cristianismo educa, liberta, ennoblece, humaniza en el sentido
más alto de la palabra; abre los caminos a las riquezas interiores del espíritu
y a las mejores organizaciones comunitarias. El cristianismo es la verdadera
vocación de la humanidad; y estos mártires nos lo confirman.
Su testimonio, para quien
lo escucha atentamente en esta hora decisiva de la historia de África, se hace
voz que llama: voz que parece repetir, como un eco potente, la invitación
misteriosa, oída durante una noche en una visión por San Pablo: «Adiuva nos»,
ven a ayudarnos (Hch 16,9). Estos mártires imploran ayuda. África tiene
necesidad de misioneros: de sacerdotes especialmente, de médicos, de maestros,
de hermanas y de enfermeras, de almas generosas, que ayuden a la joven y
floreciente, pero tan necesitada comunidad católica a crecer en número y
calidad para hacerse pueblo: pueblo africano de la Iglesia de Dios. Nos hemos
recibido, precisamente en estos días, una carta firmada por muchos obispos de
países de África Central, en la: que se implora el envío de sacerdotes, de
nuevas escuadras de sacerdotes, muchos y pronto. Hoy, no mañana. África tiene
gran necesidad de ellos. África hoy les abre la puerta y el corazón; es éste
quizá el momento de gracia que podría pasar y no repetirse. Por nuestra parte
lanzamos a la Iglesia la invitación del África y esperamos que las diócesis y
las familias religiosas de Europa y de América, de la misma manera que han
acogido la invitación de Roma para la América latina, ofreciendo ayudas tan
dignas de encomio y todavía necesarias de hombres y de medios, querrán también
unir a este esfuerzo generoso otro no menos próvido y meritorio a beneficio del
África cristiana. ¿Nuevos sacrificios? ¡Sí!, pero esta es ley del Evangelio,
hecha hoy extraordinariamente imperiosa; la caridad se enciende como fuego, a
fin de que la fe resplandezca en el mundo.
Este pensamiento, que
llena de certeza y de vigor la conciencia de la Iglesia ya desde sus primeros
días, se hace urgente en nuestro espíritu en estos años en que el mundo entero
parece despertar y buscar el camino de su porvenir. Pueblos nuevos, que hasta
ahora habían permanecido estáticos e inertes y que no aspiraban a otra forma de
vida sino a aquella que habían ya alcanzado con una lenta elaboración secular,
ahora se despiertan y se levantan. El progreso científico y técnico de nuestros
días los ha vuelto capaces de nuevos ideales y de nuevas empresas, les ha dado
un ansia de lograr para sí una fórmula plena y nueva de vida que, interpretando
sus virtudes nativas, los habilite para conquistar y gozar los beneficios de la
civilización presente y venidera.
Pues bien, frente a este
despertar de los pueblos nuevos, sentimos que en Nos crece la persuasión de que
es un deber nuestro, un deber de amor, de acercarnos con un diálogo más
fraternal a estos mismos pueblos, de darles muestra de nuestra estima y de
nuestro afecto, de manifestarles cómo la Iglesia católica comprende sus legítimas
aspiraciones, de ayudar su libre y justo desarrollo por los caminos pacíficos
de la fraternidad humana y de hacerles así más fácil el acceso, cuando
libremente lo quieran, al conocimiento de aquel Cristo que nosotros creemos que
constituye para todos la verdadera salvación y el intérprete original y
maravilloso de sus mismas aspiraciones más profundas.
Tal es la fuerza de esta
persuasión que nos parece que no debemos rehusar la ocasión, mejor dicho, la
invitación que insistentemente se nos dirige de ir a encontrarnos con un gran
pueblo, en el cual nos complacemos en ver simbolizada la inmensa población de
un entero continente para llevarle nuestro sincero mensaje de fe cristiana.
Así, pues, os comunicamos, hermanos, que hemos decidido intervenir en el próximo
Congreso Eucarístico Internacional de Bombay.
Es la segunda vez que
anunciamos en esta basílica un viaje nuestro, hasta ahora del todo extraño a
las costumbres de nuestro ministerio apostólico pontificio. Pero creemos que de
la misma manera que el primer viaje a Tierra Santa, éste a las puertas del Asia
inmensa, del mundo nuevo moderno, no es ajeno a la índole, más aún, al mandato
de nuestro ministerio apostólico. Oímos en nuestro interior solemnes y
apremiantes, las palabras siempre vivas de Jesucristo: “Id y anunciad a todas
las gentes” (Mt 28,19).
En verdad, no es el deseo
de novedad o de viajar el que nos mueve a esta decisión, sino sólo el celo
apostólico de lanzar nuestro saludo evangélico a los inmensos horizontes
humanos que los nuevos tiempos abren ante nuestros pasos y el sólo propósito de
ofrecer a Cristo Señor un testimonio de fe y de amor más amplio, más vivo y más
humilde.
El Papa se hace
misionero, diréis. Sí, el Papa se hace misionero, que quiere decir testigo,
pastor, apóstol en camino. Nos alegramos de repetirlo en este día mundial de
las misiones. Nuestro viaje, aunque brevísimo y sencillísimo, limitado a una
sola estación, en la que se le rinde a Cristo presente en la Eucaristía solemne
homenaje, quiere ser un testimonio de reconocimiento para todos los misioneros
de ayer y de hoy que han consagrado su vida a la causa del Evangelio y para
aquellos especialmente que, siguiendo las huellas de San Francisco Javier, han
«establecido la Iglesia» con tanta entrega y tanto fruto en Asia y particularmente
en la India; quiere ser además una simbólica adhesión, exhortación y aliento a
todo el esfuerzo misionero de la Santa Iglesia católica; quiere ser una primera
y diligente respuesta a la invitación misionera que el Concilio ecuménico en
curso lanza a la Iglesia misma para que cada uno, miembro fiel, acoja en sí
mismo el ansia de la dilatación del reino de Cristo; quiere ser un estímulo y
un aplauso a todos nuestros misioneros esparcidos por el mundo entero y a los
que los sostienen y ayudan; quiere ser señal de amor y de confianza para todos
los pueblos de la tierra,
Y sean benditos los
mártires declarados hoy ciudadanos del cielo que abren nuestro espíritu a tales
propósitos; y que sean ellos los que os infundan valor, gozo y esperanza, in
nomine Domini.
Copyright © Dicastero per
la Comunicazione - Libreria Editrice Vaticana
PAULUS PP.VI
Venerabiles Fratres ac
dilecti filii,
«Hi, qui amicti sunt
stolis albis, qui sunt et unde venerunt?» (Apoc. 7, 13).
Haec verba de Sanctis
Bibliis deprompta in mentem Nostram occurrunt, dum in gloriosum album Sanctorum,
qui in caelum victores ascenderunt, hos viginti duos filios Africae ascribimus;
eos Benedictus XV, Decessor Noster recolendae memoriae, merita eorum singularia
agnoscens, iam die sexta mensis Iunii anno millesimo nongentesimo vicesimo
Beatos renuntiavit atque adeo peculiarem cultum probavit iis tribuendum.
Qui sunt? sunt Africani,
veri Africani colore, genere, ingenii cultu, digni alumni gentium «Bantu», quae
dicuntur, et Niloticarum, quas, fabulosas olim, Ioannes Stanley ac David
Livingstone saeculo praeterito animose exploraverunt. Quae quidem gentes
regiones Africae orientalis, amplis lacubus distinctae, incolunt, ad circulum
scilicet meridianum, ubi aer caelique status sunt gravissimi, nempe torrido
loco proprii, quibus levamen affertur tantummodo ubi regio est in montium dorso
porrecta, et cum pluviae certis anni temporibus violentius effunduntur.
Eorum patria, cum vitam
agerent, Britanniae patrocinio erat subiecta, sed anno millesimo nongentesimo
sexagesimo secundo, ut plures aliae regiones eiusdem continentis, sui iuris est
facta; eademque libertatem adeptam nunc confirmat velocibus et egregiis
incrementis cultus civilis, qui hac aetate viget. Urbs princeps est
quidem Kampala, sed territorium in re ecclesiastica praecipuum est
Rubagaense, olim sedes primi Vicariatus apostolici ea in regione anno millesimo
octingentesimo septuagesimo octavo constituti, nunc vero ad dignitatem
archidioecesis evecti, ad quam septem dioeceses suffraganeae pertinent. In hunc
apostolatus missionalis campum primum administri sacrorum anglicani, natione
Britanni, advenerunt, quos post duos annos subsecuti sunt Missionarii
catholici, scilicet Patres Albi, qui dicuntur, seu Missionarii Africae,
filii Caroli Martialis Cardinalis Lavigerie (qui vixit ab anno millesimo
octingentesimo vicesimo quinto ad nonagesimum secundum); quem non solum Africa
sed etiam homines cultu civili ornati celebrent oportet ut virum e
praeclarissimis, quos divina Providentia misit. Hi Patres Albi religionem
catholicam in Ugandam intulerunt, Evangelium annuntiantes eaque in re
certationem amicalem quandam ineuntes cum Missionariis Anglicanis. Illis igitur
feliciter contigit, ac merito quidem propter pericula et labores ingentes
susceptos, ut Christo Martyres educarent, quos hodie ut fratres in fide praestantissimos
colimus et ut protectores gloria caelesti circumfusos invocamus. Re quidem vera
sunt Africani et sunt Martyres. «Hi sunt - ut in memorato loco Sacrorum
Bibliorum legere pergimus - qui venerunt de tribulatione magna et laverunt
stolas suas, et dealbaverunt eas in sanguine Agni. Ideo sunt ante thronum Dei»
(ibid. 14-15).
Quotiescumque nomen
martyris enuntiamus, ea quidem vi et sententia, quam christiani hagiographi ei
subiecerunt, spectaculum taeterrimum sed simul admirabile menti nostrae obversatur;
taeterrimum propter iniustitiam, quae, auctoritate et crudelitate potens, causa
est facinoris huiusmodi gravissimi, taeterrimum propter sanguinem, qui
profluit, et cruciatus corporum, quae doloribus vexantur et morti atroci
addicuntur; admirabile autem propter innocentiam, quae viribus naturalibus
minime se defendit sed docilis se supplicio submittit, laeta et alacris quod
invictam fidei veritatem possit testari, quae cum vita humana quasi coaluit;
vita moritur quidem, fides vivit. Vis conflictatur cum fortitudine; illa cum
vincit profligatur, haec cum superatur triumphat. Spectaculum singulare est
martyrium, horrendum simul et animos alliciens; violentia iniusta et nefaria,
unde ortum est, de recordatione paene evanescit, sed in saeculorum memoria semper
vigebit fulgens et suavis illa lenitas, quae effecit, ut vitae devovendae
studium evaderet sacrificium et holocaustum, et fieret summus actus amoris et
fidelitatis erga Christum, exemplum, testimonium, nuntium quoddam perenne, quod
hominibus praesentibus et futuris affertur. Hoc profecto est martyrium.
Haec est gloria Ecclesiae
in omne aevum perdurans. Hoc egregie factum est eiusmodi, ut Ecclesia inducatur
ad sollicite congerendas «passiones Martyrum», e quibus confectus est liber
ille aureus de filiis ipsius maxime inclitis, id est martyrologium. E quo tanta
pulchritudo et sublimitas enituit, ut vitae Sanctorum fabulares et artes inde
res portentosas et cogitatione fictas uberrime hauserint. Sed vera historia,
eodem libro aureo etiam nunc testata, digna est, quam valdissime admiremur;
merito nos impellit ad laudis praeconia Deo tribuenda, qui magna efficit in
hominibus fragilibus; merito nos movet, ut honore celebremus fortissimos illos,
qui veluti litteris sanguine suo purpuratis libri eiusdem incomparabilis
paginas conscripserunt.
Hi igitur Martyres
Africani albo victorum, quod est martyrologium, paginam addunt, qua res simul
funestissimae et magnificae perhibentur : paginam dicimus, sane dignam, quae
adiungatur egregiis illis narrationibus veteris Africae, quas nos, hac eatate
viventes, utpote homines modicae fidei, opinabamur numquam habituras esse
aequam continuationem. Quis umquam suspicari potuit, ut exemplum aff eramus, ad
acta illa, animos commoventia, Martyrum Scillitanorum, Martyrum Carthaginiensium,
Martyrum «Massae candidae)» Uticensis, de quibus Sanctus Augustinus (cfr. P.L. 36,
571 et 38, 1045) et Prudentius commemorant, Martyrum Aegypti, quorum
amplissimam laudem apud Ioannem Chrysostomum scriptam invenimus (cfr. P.G. 50,
693 ss.), Martyrum persecutionis Vandalicae, nostris temporibus novas historias
accessuras esse, quibus res non minus fortiter gestae, res non minus fulgidae
narrarentur? Quis animo praesentire potuit fore, ut praecelsis Sanctis
Martyribus et Confessoribus Africanis, rerum memoria notis, veluti Cypriano,
Felicitati et Perpetuae et Augustino, viro summo, quondam aggregaremus Carolum
Lwanga, Matthiam Mulumba Kalemba, quae nomina cara nobis sunt, eorumque viginti
socios? Et mentione digni sunt alii etiam, qui, anglicana instituta religiosa
profitentes, pro Christi nomine morte affecti sunt.
Hi profecto Martyres
Africani novae aetatis initia ponunt. Oh! mens non ad persecutiones et
conflictationes religiosas convertatur, sed ad regenerationem christianam et
civilem. Africa enim, san-guine horum Martyrum irrorata, qui primi sunt novae
huius aetatis (et utinam, Deo volente, postremi, cum holocaustum eorum tantum
sit tamque pretiosum!), Africa libera et sui iuris facta renascitur. Facinus
illud, quo ii oppressi sunt, tam infandum est ac tam significans, ut
sufficientes causae eaeque manifestae praebeantur, qui-bus novus populus
ratione morali formetur, ut novae consuetudines spirituales ad posteros
transmittendae invalescant, ut quasi symbo-lice exprimatur ac provehatur
transitus a simplici et rudi vitae in-stituto, in quo non deerant egregia
quaedam bona humana, sed quod inquinatum erat et infirmum ac veluti sui ipsius
servitute tenebatur, ad cultum civilem, quo celsiores significationes mentis
humanae et altiores condiciones vitae socialis expetuntur.
Nolite arbitrari Nobis in
animo esse casus Martyrum, quos honore prosequimur, vobis enarrare. Sunt enim
res nimis longae ac nimis implicatae, cum ad viginti duos homines spectent,
maxima e parte adulescentes, quorum unusquisque singulari praeconio est dignus;
his autem addendus esset duplex ac longus index aliorum, qui eadem in cruenta
persecutione interempti fuerunt, scilicet alter index neophytos et catechumenos
catholicos complectens, alter anglicanos, qui et ipsi - prout narratur - nominis
Christi causa sunt necati; sed haec historia de re nimis crudeli tractat; nam
tormenta corporum et arbitrium tyrannicum auctoritatis tam facile eveniunt
tamque atrociter, ut animus noster perturbetur. Est enim historia vix
credibilis; re quidem vera difficile mente comprehendere possumus barbaras
condiciones, quae inopinabiles et intolerandae videntur, et in quibus vita
multarum tribuum Africae fere ad haec usque tempora innitebatur et versabatur.
Sed historia digna esset diligentiore consideratione, quia causae morales,
quibus eidem historiae vis et pretium tribuuntur, scilicet causae
simplicissimae et celsissimae religionis et pudoris, tam manifestae fiunt, ut
animos commoveant et religiose afficiant. Quam historiam, aptam ad miserationis
sensus excitandos, ipsi potius legite, est enim prae manibus; pauca vero acta
Martyrum, nobis tradita, documentis ita probantur ut haec. Non locus est piae
cuidam fabulae, sed refertur «Passio Martyrum» accurate conscripta; qui legit,
videt; qui videt, infremit; qui infremit, plorat. Et ad postremum non est qui
non concludat: revera, hi sunt Martyres; «hi sunt - ut verba iteremus auctoris
Apocalypsis - qui venerunt de tribulatione magna et laverunt stolas suas in
sanguine Agni».
Liceat nobis pauca
simplici ratione animadvertere. Hoc martyrium commune, quod mente consideramus,
factum religionis christianae mirificum ostendit; multasque res declarat,
scilicet docet, quid fuerit Africa antequam evangelicus nuntius ibi
disseminaretur. Forma enim depingitur, studia maxime movens et admodum sincera,
societatis humanae rudis, quae litteratorum animos tantopere inflammat : est
veluti specimen et exemplum vitae Africanae, priusquam, saeculo praeterito,
coloniae ibi constituerentur, vitae dicimus miserae et rebus praeclare gestis simul
illustris, in qua videlicet natura humana adhuc motibus et impulsibus innatis
fere obnoxia, infirmitates suas et vires efferatas patefacit idque modo et
ratione, quae animos nostros pulsant; sed in illa etiam virtutes quaedam
primigeniae apparent, indicia scilicet exempli illius divini, secundum quod
factus est homo.
Cum igitur tales essent
rerum condiciones, nuntium religionis christianae eo allatum est: hoc nihil
videtur esse dissimilius, nihil magis alienum. Verumtamen, ecce, statim
accipitur, statim ei fave tur, statim in vitae usum convertitur. Ager, qui
videbatur aridus et sterilis, tantummodo cultu carebat; nam semine evangelico
immisso, ferax fuit; quin immo ager ille dici potest novam hanc germinationem
concupivisse, quasi eam exspectasset, et quasi naturae suae conveniret. Atque
novae illius messis frutices sunt laeti, firmi, validi, iisque ver laetissimum
significatur. Religio christiana in Africa peculiarem animorum propensionem
invenit, quam secretum divinum putare non dubitamus; ea invenit autochthonas,
qui quasi natura ad ipsam ducebantur, et condiciones rerum grandium et historia
dignarum praenuntias. Africa est regio Evangelio patens. Africa est nova patria
Christi. Hoc confirmant et comprobant iuvenes hi chistiani Africae, praediti simplicitate
sincera et proposito tenaci, et ornati fidelitate inconcussa: hinc donum Dei,
id est fides, illinc animi ad educationem proclives sibi veluti occurrunt et
mirum in modum congruunt. Est quidem dolendum, quod semen evangelicum spinis
terrae tam incultae praepeditur, sed hoc stuporem non movet; attamen gaudium
simulque admiratio excitantur, quod semen illud radices agit et surculos
virentes et floridos edit ob soli bonitatem; haec est spiritualis gloria eius
continentis, quam homines nigri quidem quoad corporis colorem, sed candidi
quoad animas incolunt; quae gloria novum cultum vitae annuntiat: vitae cultum
christianum Africae.
Hoc factum tam praeclarum
est tamque aperte historia miseranda et gloriosa Martyrum Ugandensium
demonstratur, ut comparationem menti iniciat inter christianam Evangelii
praedicationem et «colonialismum», quem vocant ac de quo multus sermo fit his
temporibus nostris. Uterque modus civilem cultum inducendi in regiones, quae ab
antiquo in quodam humanitatis gradu erant collocatae, non una de causa
laudabili sed in gradu inchoatae et immobilis humanitatis, efficit ac promovet
incrementa et rationes constituit quibus societas mutatur; sed Evangelii
praedicatione principium introducitur, id est religio christiana, eo pertinens,
ut vires propriae, virtutes insitae, latentes ingenii facultates autochthonum
erumpant, scilicet eo nititur, ut gentes illae liberae reddantur, suis legibus
vivant, maturescant, atque idoneae fiant ad exprimendas formas civilis cultus
et artis proprias ingenii sui, idque modo ampliore ac meliore; coloniarum autem
deductioni, si tantum ad emolumentum ac temporales fructus omnia referuntur, ahi
fines sunt propositi, qui honori et utilitati gentis ea ex regione oriundae non
semper inserviunt. Verum religio christiana educat, liberat , dignitatem
affert, informat ad humanitatem, altiore vi huic verbo subiecta; aditum pandit
ad percipienda uberrima bona spiritualia et ad optima instituta socialia
inducenda. Ad christianam religionem profitendam reapse humanum genus vocatur,
id quod hi Martyres confirmant.
Testimonium eorum, si
quis attentas aures ei admovet, in hoc ipso tempore, quod summum momentum habet
in res Africanas, vox efficitur, quae clamat; vox, quae, veluti e longinquo
repercussa, iterare videtur arcanam illam invocationem, quam Paulus per noctem
in visione audivit : «adiuva nos» (Act. 16, 9).
Hi Martyres auxilium
implorant. Africa opus habet Missionariis, sacerdotibus praesertim, medicis,
magistris, sororibus religiosis, mulieribus aegrorum ministris, hominibus
magnanimis, qui communitates catholicas recens conditas et florentes, sed
alienae opis valde indigentes, adiuvent, ut numero et qualitate augescant,
atque populus evadant, scilicet populus Africanus Ecclesiae Dei. His ipsis
diebus epistulam accepimus, cui plures Episcopi regionum Africae mediae
subscripserant, et qua flagitatur, ut sacerdotes, immo nova agmina sacerdotum
eaque multa, et quidem statim, hodie, non cras, eo mittantur. Africa his maxime
eget. Africa hodie viam iis aperit et animum pandit; hoc gratiae divinae tempus
est, quod fortasse abit nec umquam recurret.
Ad nos autem quod
attinet, hanc implorationem Africae deferimus ad Ecclesiam ac fore confidimus,
ut Dioeceses et religiosae Familiae Europae et Americae, quemadmodum Romae
invitationem circa Americam Latinam receperunt, homines et res eo mittentes,
videlicet auxilia dilaudanda et adhuc necessaria, ita ad hunc egregium laborem
alterum adiungant, qui, non minus utilis et praemio dignus, Africae christianae
prosit.
Petimusne nova incommoda
religionis causa toleranda? Ita est; sed haec est lex Evangelii, quae hac
aetate singularem in modum urget; caritas quasi ignis exardescit, ut fides in
orbe terrarum refulgeat.
Haec consideratio, unde
conscientia Ecclesiae a prima aetate certam fidem et robur ubertim hausit,
animos nostros urget his ipsis temporibus, quibus totus mundus videtur
expergisci et viam inquirere, qua res futuras recte componat. Gentes novae,
usque adhuc immobiles et inertes, utpote persuasum sibi habentes nullum aliud
vitae institutum sibi esse servandum quam id, ad quod, longo saeculorum decursu
formatum, pervenerint, excitantur et emergunt; hae gentes progressionibus
disciplinarum naturalium et artium technicarum, quas nostra aetas invexit,
aptae effectae sunt ad expetendas res novas easque excelsas et ad nova incepta
suscipienda; eae cupiunt perfectiorem novamque vitae rationem inire, nativis
virtutibus suis consentaneam, qua simul idoneae fiant ad adipiscenda et
percipienda bona civilis cultus praesentis et futuri.
Cum igitur resurgentes
hos populos aspicimus, nobis impensius persuademus officio nos teneri, officio
nempe amoris, attingendi eqsdem populos per colloquium magis fraternum,
exhibendi iis signa bonae existimationis nostrae et affectus, ostendendi iis
Ecclesiam catholicam intellegere ea, quae legitime appetant, fovendi eorum
progressum liberum et honestum, qui fiat pacificis modis humanae fraternitatis,
et ita reddendi faciliorem aditum, si sponte voluerint, ad cognitionem Christi,
quem nos credimus esse veram salutem omnium, et ratione germana et admirabili
interpretari ea, ad quae iidem ex animo nituntur.
Hoc tam penitus persuasum
habemus, ut occasionem praetermittendam nobis non esse censeamus, immo ut non
abnuamus invitationi, qua instanter rogati sumus, ut magnum populum
inviseremus, qui Nobis est veluti imago innumerarum gentium et nationum totius
cuiusdam continentis; idque eo consilio, ut sincerum nuntium fidei christianae
ei afferremus: itaque, Venerabiles Fratres, certiores vos facimus Nos statuisse
Eucharistico ex omnibus Nationibus Conventui Bombayensi, qui proxime
celebrabitur, interesse.
Iam secundo igitur Nobis
datur in hac Basilica iter Nostrum annuntiare, quod usque adhuc alienum prorsus
erat a consuetudinibus ministerii apostolici Romanorum Pontificum. Arbitramur
tamen, ut prius iter in Terram Sanctam, ita hoc iter ad portas Asiae illius
immensae, quae est veluti mundus novus aetatis nostrae, non esse alienum ab
indole, immo a mandato, quae in ministerio apostolico insunt. Animum quidem
Nostrum pulsant verba illa sollemnia Iesu Christi, quae omni tempore urgent et
vim retinent suam: «Euntes ergo docete omnes gentes» (Matth. 28, 19).
Re autem vera non cupido
novitatis vel itineris faciendi nos ad huiusmodi consilium ineundum impulit,
sed solum studium apostolicum, quo movemur, ut salutationem evangelicam palam
impertiamus ingenti hominum multitudini, cuius prospectum haec tempora nova nobis
praebent; impulit tantum propositum reddendi Christo Domino testimonium fidei
et amoris idque amplius, ardentius, humilius.
Vos dicetis Papam fieri
Missionarium. Sic est: Papa fit Missionarius, quod verbum idem valet quod
apostolus, testis, pastor in itinere constitutus. Hoc libenter edicimus die
ista, rei missionali provehendae per totum orbem terrarum dicata. Itinere autem
nostro, brevissimo quidem et simplicissimo, et ad unam tantum stationem
pertinente, ubi Christo in Eucharistia praesenti sollemnes tribuentur honores,
gratum animum testari volumus omnibus Missionariis, qui fuerunt et nunc sunt,
qui vitam suam causae Evangelii devovent, iis praesertim, qui, vestigia Sancti
Francisci Xaverii prementes, in Asia ac peculiari modo in India, alacri cum studio,
uberi cum fructu, «Ecclesiam plantaverunt»; eodem itinere significare cupimus
voluntatem Nostram universa incepta missionalia Ecclesiae sanctae catholicae
approbandi, suadendi, confirmandi; eodem primum et animo prompto ad effectum
deducere volumus hortationem Concilii Oecumenici, quod nunc agitur, hortationem
dicimus, quam id circa Missiones eidem Ecclesiae adhibet ea mente, ut singuli,
qui eius membra fidelia sunt, studio Regni Christi propagandi inflammentur;
eodem praeterea animum addere volumus et plausum impertire cunctis
Missionariis, quotquot sunt per orbem terrarum, eorum fautoribus et
benefactoribus; hoc denique iter Nostrum volumus sit omnibus populis, qui
terram incolunt, signum amoris et fiduciae.
Collaudemus igitur
Martyres, caeli cives hodie renuntiatos, qui ad haec consilia capienda animum
Nostrum moverunt: ipsi vobis tri-buant fortitudinem, gaudium et spem in nomine
Domini.
* * * * *
We open Our heart in
cordial greeting to Our Venerable Brothers, the Archbishops and Bishops of
Africa here present. We bid a sincere and respectful welcome to the Government
officials and civil authorities who grace this ceremony by their attendance. In
them, and through their good offices, We salute the faithful Catholics of
Uganda and of all Africa.
On this great day of
rejoicing, We express Our paternal felicitations to all African Catholics on
the elevation to the altar of these young Martyrs of the modern era. May their
example, and their intercession in Heaven, obtain for the faithful of Africa
abundant graces of perseverance, strength, and generosity in the Faith. Pray to
them, invoke their protection upon your beloved country, and ask for the great
gift of Faith for all your fellow-Africans.
In pledge of divine
assistance, through the intercession of these new Saints, We lovingly impart to
all of you here present, to your families and loved ones in Africa,
particularly your children, Our paternal Apostolic Blessing.
Copyright © Dicastero per
la Comunicazione - Libreria Editrice Vaticana
BENEDICTUS PP. XV
LITTERAE APOSTOLICAE
IN AFRICAM*
Ad perpetuam rei
memoriam. — In Africam quisnam christianam fidem primus invexerit, disceptatur
adhuc ; constat tamen, inde ab aevo apostolico religionem ibidem eftloruisse ac
viguisse, et, quam puram Christifideles Afri vitam agerent, Tertullianus ita describit,
ut legentium animos vehementer commoveat. Quae quidem regio nulli cedere
videtur inlustrium virorum martyrumque copia. Ex his vero martyres Scillitanos
commemorare placet, qui Carthagine, Publio Vigellio Saturnino proconsule,
sanguinem pro Christo profuderunt; e conscriptis autem iudicii quaestionibus,
quae hodie quoque feliciter exstant, colligitur qua constantia, quam generosa
animi simplicitate proconsuli responderint fidemque suam professi sint.
Recolere item libet Potamienas, Perpetuas, Felicitates, Cyprianos et « multos
fratres martyres », quos Acta generatim percensent; Uticenses praeterea, nomine
etiam Massae Gandidae idcirco nuncupatos, aut quod calce viva obruti sint, ut
hymno XIII enarrat Aurelius Prudentius, aut ob causae fulgorem, uti Augustinus
opinari videtur. Haud ita multo post, primo haeretici, deinde Vandali, postremo
mahumetani Africam christianam adeo vastarunt atque everterunt, ut, quae tot
ínclitos heroas Christo pepererat, quae sedibus episcopalibus plus trecentis
gloriabatur et Concilia tam multa fidei disciplinaeque tuendae congregaverat,
ea, christiano sensu deleto, paene omnem gradatim exuerit humanitatem et ad
barbariam desciverit. Recentiore tamen aetate, quemadmodum non defuerunt qui,
scientiae cupiditate incensi, interiores explorare regiones ausi sint, ita, nec
minore sane studio, Missionales, spiritibus plene imbuti quibus Apostoli
animabantur, nullis armis nisi Cruce instructi, nulla arte nisi invicta in Deum
fide confisi, in abditos illos tractus pervaserunt. Eos inter evangelicae
sapientiae praecones, honorificehtissimum sane obtinent locum Missionarii
Africae, qui, Patres quoque Albi vulgo nuncupati, conditorem patremque
legiferum habuerunt fel. rec. Carolum Martialem Lavigerie, primum restitutae
Carthaginiensis Sedis Archiepiscopum et S.R.E. Cardinalem. Quibus, in ipsis
Instituti sui primordiis, id auspicato contigit, ut, Vicariatu Nili Superioris
sibi ab Apostolica Sede commisso, anno MDCCCLXXVIII in Ugandae regnum, in media
Africa situm, ingrederentur, ubi, octavo post anno, nigritae duo et viginti,
quorum plerique adhuc adulescentes, tam admirabile martyrium fecerunt, ut
merito dici queat, eos non modo priscis Africae christianae heroibus aemulatos
esse, sed etiam, duplici pudoris et religionis martyrio, suavissimam beatae
Agnetis memoriam revocasse. Sed rem praestat ordine exponere, et eventus
narratione delibare, qui Ecclesiae Christi gloriam, eandemque ob rerum
condiciones novam ac splendidam, peperere. Cum igitur Missionales, quos
memoravimus, stationem Sanctae Mariae de Rubaga constituassent et rex Ugandae
Mtesa christianae fidei provehendae minime refragaretur, is animorum ardor
excitatus est, tot centena catechumenorum se divini verbi satoribus
instituendos tradiderunt, ut laetam tota illa regio uberrimorum fructuum spem
atque exspectationem de se cottimo veret. Verumtamen, paulo post, rex Mtesa,
mahumetanis impulsoribus, qui, si christiana religio plus valuisset, metuebant
ne quid mercatura servorum detrimenti caperet, quam libere agere consueverant,
commutata sensim voluntate atque opinione, id animo denique intendit, ut fidei
propagatione vi quoque illata, si opus esset, Obsistere! Qua rerum condicione
prudenter perpensa, missionales interim cessere loco; sed cum, brevi post, rex
vita functus esset, Muanga eius filius, quo familiari ac benevolo utebantur,
vix regno potitus, iis institit, ut in urbem principem regrederentur. Idem
vero, cum reversos benigne excepisset, palam spopondit, quandoquidem in patris
locum, Deo christianorum precibus conciliato, suffectus erat, fore ut non modo
ex hisce optimos ad se arcesseret atque ad regni dignitates eveheret, sed etiam
ethnicos omnes imperio suo obnoxios ad religionem amplectendam ipsemet inci
taret. Iussit sane complures ex christianis vel catechumenis in regia aula circumsistere,
et quidem non sine sua ipsius utilitate; cum enim optimates, rebus novis
adversi, de rege interimendo clam decrevissent, nonnulli ex christianis
aulicis, re cognita, Muanga occulte monuerunt ut sibi caveret, addideruntque,
posse ipsum, cum christianis omnibus, tum hominibus qui in eorum dicione
essent, idest duobus armatorum millibus, plene confidere. Primus interea regis
administer, idemque praecipuus coniurationis auctor, etsi veniam sibi sociisque
a Muanga impetravit, vehementiore tamen, quam antea, odio in christianos
exarsit; quid, quod audivit, se magistratu destituendum, et in sui locum
Iosephum Mkasa, christianum, subrogatum iri? Itaque, omnes nanctus occasiones,
insusurrare ille regi, qui Christi religionem profiteantur, eos capitales
hostes habendos esse; fidem regi utique servaturos, donec parvo essent numero;
at, si quando ceteris numero praestitissent, eum de medio sublaturos ut aliquem
e suis ad regiam dignitatem proveherent. Sed alia huc accessit, eaque potior,
invidiae caussa, qua rex Muanga ad christianos insectandos impelleretur ; cum
enim, detestabili mahumetanorum opera, vitiis contra naturam indulgere
coepisset, quod conatus omni contentione est, id nunquam consequi potuit, ut
christiani ex aula regia pueri morem sibi gererent. Ita, quod religioni in
honorem verti debuit, facessivit religioni periculum. Ventum denique est ad
caedes, et Muanga primo administro denuntiavit, velle se omnibus qui orarent
mortem inferri : qua pulcherrima verborum figura nostri designabantur. Quot hac
in persecutione hostiae Deo gratae immolatae sint, haud satis constat; inlustre
vero prae ceteris fecere martyrium, uti ante diximus, nigritae duo et viginti,
quos, pro mortis genere, in duo agmina distinguere iuvat: alterum eorum, numero
tredecim, qui vivi combusti; alterum eorum, numero novem, qui vario
suppliciorum genere interempti sunt. E priore agmine, aulici seu pueri regii
fere omnes, sunt Carolus Lwanga, Mbaga Tuzindé, Bruno Séron Kuma, Iacobus
Buzabaliao, Kizito, Ambrosius Kibuka, Mgagga, Gyavira, Aehilles Kiwanuka,
Adulphus Ludigo Mkasa, Mukasa Kiriwanvu, Anatolius Kiriggwajjo, Lucas
Banabakintu. - Carolus Lwanga, in oppido Bulimu ortus et die xv mensis
novembris anno MDCCCLXXXV baptismo ablutus, ob egregias animi laudes omnium
admirationem ac benevolentiam sibi conciliavit; quem Muanga ipse magni habebat,
quod munera a se commissa perdiligenter expleret. Cum autem pueris regiis
praeesset, eos ad fidem et castitatem servandam, contemptis impii atque
impudici regis illecebris, confirmavit; vinculis constrictus, catechumenos
quoque, ut in religionis studio perseverarent, palam hortatus est et ad
supplicii locum admirabili animi fortitudine contendit, cum annum ageret
vicesimum. - Mbaga Tuzindé, puer regius, filius Mkadjanga, praecipui et crudelissimi
ex carnificibus, adhuc catechumenus cum persecutio exarsit, a Carolo Lwanga
paulo ante communem condemnationem baptismo ablutus est. Quem pater cum quoquo
pacto a morte eripere vellet, iterum iterumque deprecatus est, ut religionem
catholicam eiuraret, aut saltem se abdi pateretur et promitteret se orare
desiturum. Verum magnanimus adulescens respondit, se caussam mortis suae nosse
et probare, regis autem iram in patrem conflare nolle : rogavit, ne sibi
parceretur. Tunc Mkadjanga, ut filium, vix annorum sedecim, ignis cruciatibus
subduceret, uni ex minoribus carnificibus imperavit, ut caput eius fuste
percuteret et exanime corpus igni tradendum cum aliis componeret. - Bruno Séron
Kuma, in pago Mbalé natus et die xv mensis novembris anno MDCCCLXXXV baptizatus,
e fratris sui contubernio discessit, quod hic acatholicam sectam sequeretur.
Regi Mtesa famulatus, postquam Muanga patri successit, officium abdi cavit ut
stipendia mereret. Cum christianis aulicis comprehensus, sex et viginti annos
natus, verbo atque exemplo gloriosi certaminis socios roboravit. - Iacobus
Buzabaliao, die xv mensis novembris anno MDCCCLXXXV baptismi aquis ablutus,
singulari religionis provehendae studio incensus, alios, ipsumque Muanga,
nondum in paterno solio collocatum, ad Christi fidem amplexandam allicere atque
excitare omni ope nisus est ; id ipsum rex fortissimo iuveni exprobravit, cum
eum, viginti annos natum, occidi iussit. - Kizito, candidula anima, ceteris
iunior, utpote qui aetatis suae anno tertio decimo martyrium fecerit, filius
unius e regni proceribus et innocentia ac firmitate animi praeclarus, paulo
ante quam in vincula coniectus est, a Carolo Lwanga baptismum accepit.
Fortissimum puerum libidinosus rex, acrius quam ceteros, frustra ad se
pellexit. Quosdam vero christianos, quod fugam ceperant, Kizito ita obiurgavit,
ut ii se regi Muanga, metu deposito, stiterint; et cum in eo esset ut ad
supplicium duceretur, sociis, ne quis animo deficeret, auctor fuit ut
coniunctis inter se manibus omnes simul procederent. - Ambrosius Kibuka, ipse
quoque ex aulicis, die xvir mensis novembris anno MDCCCLXXXV baptismo tinctus,
, fidem ardenter constanterque retinuit ad atrocissimam usque necem, quam pro
Christo oppetiit annos natus duodeviginti. - Mgagga, puer regius, adhuc
catechumenus, regi obscena suadenti fortiter restitit, et, se christianum
professus, cum aliis in carcerem coniectus est: ante quam detineretur, a Carolo
Lwanga baptismum accepit, et, haud secus ac ceteri, martyrium tranquillo animo
fecit, anno aetatis suae sexto decimo. - Gyavira, ex iisdem aulicis, pulcher
adspectu, a rege Muanga diligebatur, qui tamen nequiquam eum ad explendam secum
libidinem illexit. Catechumenus adhuc cum, post fidei professionem, a Muanga
morte damnatus est, noctu a Carolo Lwanga baptismo tinctus et cum ceteris ad
supplicii locum, annos natus septemdecim, a carnificibus deductus est.- A
chilles Kiwanuka, puer regius, Mitiyanae natus, die xvii mensis novembris anno
MDCCCLXXXV baptizatus est. Postquam firmo animo fidem suam coram rege confessus
est, cum sociis catena vinctus et in carcerem contrusus, denuo asseveravit se
nunquam a catholica religione desciturum et ad ultimum supplicium progressus
strenue est, anno aetatis suae decimo septimo. - Adulphus Ludigo Mkasa,
aulicus, morum integritate itemque assiduitate patientiaque laborum enituit.
Baptismo die XVII mensis novembris anno MDCCCLXXXV suscepto, catholicam fidem,
cum sancte retinuit, tum constanter cum ceteris professus est ad mortem usque,
quam, annos natus quinque ac viginti, pro Christo pertulit. - Mukasa Kiriwanu,
puer regius cibariis in aula partiendis, cum carnifices Carolum Lwanga eiusque
socios ad collem Namugongo perducerent, rogatus num christianus esset,
affirmavit, e,t cum aliis ad supplicium raptus est. Catechumenus nondum baptismum
fluminis adeptus, baptismo sanguinis, annos duodeviginti natus, aeternam
gloriam consecutus est. - Anatolius Kiriggwajjo, regius puer, die XVII mensis
novembris anno MDCCCLXXXV baptismo ablutus, christianae vitae praecepta ea
animi firmitate retinuit, ut oblatam sibi a rege dignitatem, quae aeternae
saluti aliquid detrimenti afferre posse videbatur, sine cunctatione respuerit.
Catholicam vero fidem cum ceteris aperte professus, communem cum iisdem mortem
oppetiit sexto decimo aetatis anno. - Postremum ex hoc agmine recensemus Lucam
Banabakintu, qui, in pago Ntlomo natus, optimati cuidam, Mukwenda nomine,
perdiligenter famulabatur. Die xxvni mensis maii anno MDCCCLXXXII, cum baptismo
et confirmatione donatus est, tum ad sacram synaxim primum accessit: quo faustissimo
ex die, integritate morum praeceptorumque observatione ceteris in exemplum
praeluxit, et nihil habuit antiquius quam ut de divinis rebus cum amicis
colloqueretur. Is, cum mortem facile effugere posset, maluit, ad necem
conquisitus, se domino sistere, a quo hominibus a rege missis traditus est. In
carcerem detrusus, laetissimo ibi animo degit, donec cum ceteris, tricesimum
agens annum, pro Christo vitam profudit. - Hi omnes, quos nominavimus, die III
mensis iunii anno MDCCCLXXXVI, orto iam sole, ad collem Namugongo feruntur. Quo
cum pervenissent, manibus post tergum devinctis pedibusque colligatis, crate
unusquisque eorum involvitur arundinibus texta; rogus struitur, in quem fasces
eiusmodi humani imponuntur. Admoto pedibus igni, ut grex ille immolatorum tener
lentius ac diutius torqueretur, crepitare flamma, quae sanctis corporibus
aleretur; e rogo murmura precum in aera diffundi et pro vi cruciatuum
crebrescere; mirari carnifices, non questura, non gemitum a morientibus fieri,
quorum similes adhuc nullos sibi videre contigisset. Sic castissimos
fortissimosque heroas ignis unus omnes simul consumpsit, una patria simul omnes
caelestibus sedibus excepit. — In altero novem nigritarum agmine numerantur
venerabiles Dei servi Matthias Kalemba Murumba, Athanasius Badzekuketta,
Pontianus Ngondwé, Gonzaga Gonza, Andreas Kagwa, Noë Mawgalli, Iosephus Mkasa
Balikuddembé, Ioannes Maria Muzéi (Iamari), Dionysius Sebuggwao, - Matthias
Kalemba Murumba quinquagesimum agebat annum cum martyrium fecit. Ad munus iudicis
delectus, cum ex mahumetana. ac protestantica secta ad catholicam religionem
transiisset, baptismo die xxvni mensis maii anno MDCCCLXXXIÍ suscepto, ventus
ne cui, iure dicendo, iniuriam inferret, se officio abdicavit. Modestia ac
lenitate animi praeditus, religionis propagandae studio sic erat incensus, ut
non modo liberos suos ad sancte vivendum instituent, sed quoscumque potuit,
christianam doctrinam docuerit. Primus regis administer, coram quo productus
est, gravissimo homini, fidem animose professo, iussit manus pedesque praecidi,
et carnis fragmenta e tergo evelli, ante oculos eius adurenda. Garnifices
igitur in collem incultum ac desertum, ne a spectatoribus in atrocissimo
officio fungendo perturbarentur, venerabilem Dei famulum, alacrem laetitiaque gestientem,
abducunt; iussa ad unguem perficiunt; ut inclitus martyr diutius cruciaretur,
ea arte sanguinem ex artubus fluentem coërcent, ut, triduo post, servi quidam,
illuc ad reddendas arundines coëuntes, languidam ac remissam vocem audierint
Matthiae aquae haustum poscentis: quem cum tam foede detruncat um
conspexissent, ferriti inde aufugiunt et Christi morientis imitatorem omni
destitutum solacio relinquunt. - Athanasius Badzekuketta, inter regiae domus
adulescentes adlectus et die XVII mensis novembris anno MDCCCLXXXV baptismo
ablutus, perdiligenter Dei Ecclesiaeque praecepta exsequebatur. ita vero
martyrii desiderio flagrabat, ut carnifices, a quibus ad statum locum cum aliis
perducebatur, impense rogaverit ut se ilico caederent. Itaque strenuus adulescens,
die xxvi mensis maii anno MDCCCLXXXVI, aetatis suae duodevicesimo, iteratis
ictibus dilaniatus est. - Pontianus Ngondwé, in vico Bulimu ortus et regis
Mtesa aulicus, Muanga in huius locum suffecto, stipendia meruit et,
catechumenus adhuc, christianis spiritibus adeo animatus apparuit, ut asperum
ac morosum ingenium, sui victor, commutaverit. Persecutione autem instante,
baptismum die xviu mensis novembris anno MDCCCLXXXV suscepit: quare, haud ita
multo post, in carcerem cum aliis coniectus est. Cum vero carnifex Mkadjanga, a
quo, supplicio mulctandus, ad collem Namugongo ducebatur, eum in itinere
iterato rogasset num christianam religionem sectaretur, bis affirmantem, bis
lancea confodit, abscissumque eius caput in viam proiecit, die xxvi mensis maii
anno MDCCCLXXXVI. - Gonzaga Gonza, regius puer, die XVII mensis novembris anno
MDCCCLXXXV baptizatus, religionis officia sedulo explevit et caritatis virtute
praecipue enituit. Qui cum ad supplicii locum progrederetur et compedibus, quae
distrahi nequiverant, impediretur, quominus pleno gradu incederet, a
carnificibus iterum iterumque lancea traiectus, martyrium fecit, die XXVII
mensis maii anno MDCCCLXXXVI, aetatis suae duodevicesimo. - Andreas Kagwa, in
oppido ßünyoro natus et Muánga cum principe tum rege usus familiarissimo, die
xxx mensis aprilis anno MDCCCLXXXII baptismi, confirmationis et Eucharistiae
sacramenta percepit. Ob egregias animi laudes omnibus carus, non modo quotquot
se adibant, ad christianam sapientiam informabat, sed etiam, cum olim pestis
regionem invasisset, omnibus omnia factus, singulari infirmos caritate
complexus est, satis multos, aquis baptismi ablutos, Christo peperit et vita
functos sepultura aftecit. Cum vero primus regis administer molestissime
ferret, liberos suos ab eo christiana imbui doctrina, rege tandem consentiente,
eum comprehendi et occidi iussit, addens, se non ante cenaturum quam carnifex
praecisam Andreae demortui manum ad se attulisset. Ita, die XXVI mensis maii
anno MDCCCLXXXVI, aetatis suae tricesimo, venerabilis Dei famulus ad caelestia
gaudia, martyrio facto, convolavi!. - Noè Mawgalli, proceris Mukwenda famulus
vasis escariis conficiendis, virtutum christianarum laude magnopere floruit
Calendis novembribus anno MDCCCLXXXV baptismo ablutus, ab hominibus, quos rex
Muanga ad diripiendas Christifidelium domos circum miserat, lancea confossus,
occubuit die XXXI mensis maii anno MDCCCLXXXVI, aetatis suae tricesimo. -
Iosephus Mkasa Balikuddembé, natus in pago Buwama, ob spectatam fidem a rege
Mtesa delectus est, qui ei diu noctuque inserviret atque aegrotanti mederetur.
Eius filius Muanga, haud secus ac pater, venerabili Dei servo plenissime
confidebat; quare non modo eum omnibus aulae regiae famulis praefecit, sed
voluit quoque -ut se numeret, si quid fecisset reprehensione dignum. Die xxx
mensis aprilis anno MDCCCLXXXII baptismo et confirmatione donatus est et primum
ad sacram synaxim accessit, quam crebro deinde percepit. Animi suavitatem,
caritatem religionisque studium prae se ferens, non modo iuvenes satis multos Christo
lucratus est, sed etiam pueris regiis ceterisque aulicis consilio,
hortationibus institit, ut regis Muanga libidini ne obsequerentur. Quod cum rex
didicisset, coepit venerabilem Dei famulum aversari, donec, primi administri,
qui Iosepho invidebat, sollicitationibus expugnatus, morte eum plecti iussit.
Iosephus, caelesti epulo recreatus, in locum Mengo abducitur, ubi, postquam
denuntiavit, se regi et veniam dare et paenitentiam consulere, prima
persecutionis victima, a carnifice, capite abscisso, in ignem conficitur, die
xv mensis novembris anno MDCCCLXXXV, aetatis suae sexto et vicesimo. - Ioannes
Maria Muzéi (Iamari), in pago Minziro natus, tantam prae se ferebat gravitatem
ut cognomine Muzéi, idest senis, honestatus sit; prudentia quoque, caritate,
suavitate animi, largitate in pauperes, aegrorum amore insignis, pecuniam
operamque suam in captivos redimendos contulit, quos christiana fide imbuebat.
Is fertur uno die universam catechesim didicisse ; baptismo autem ablutus est
calendis novembribus anno MDCCCLXXXV et sacro chrismate periinitus insequenti
anno, die III mensis iunii. Postquam iosephus Mkasa, amicissimus suus,
immolatus est, cum se a rege interemptum iri intellexisset, occultare se
noluit, nedum fugam caperet; immo etiam, comitante quodam Kulugi, regi in
conspectum se dedit, a quo, causa quadam interposita, primum administrum adire
iussus est. Fecit, etsi insidias suspicabatur, quod religionis caussa pavere
atque extim escere a se alienum putaret. Primus vero regis administer eum in
stagnum, quod in praedio suo situm erat, proiici iussit die xxvii mensis
ianuarii anno MDCCCLXXXVII. - Dionysius Sebuggwao, in pago Bunono natus,, puer
regius, die XVII mensis novembris anno MDCCCLXXXV baptismum accepit morumque
integritate floruit. Quem cum rex Muanga rogasset num duos áulicos christianae
fidei rudimenta doceret, affirmantem, lanceae ictu confodit, eiusque caput
abscindi iussit. Ita Dionysius die XXVI mensis maii anno MDCCCLXXXVI, aetatis
suae sexto decimo, martyr occubuit. — Quisquis horum omnium Acta martyrum
perlegerit, mirabitur profecto qua sapientia, quam tranquilla animi constantia
et quo fidei spiritu ii, cum regis, tum primi administri et carnificum
percontationibus responderint, in iisque divinum Christi promissum « dabitur
enim vobis in illa hora quid loquamini » plane servatum animadvertet. Constat
etiam, gloriosum Venerabilium Dei Famulorum martyrium signa esse consecuta.
Etenim non modo persecutores omnes tam misero mortis genere interierunt, ut
liqueat, iustissimas ab iis poenas, quae culpae mirandum in modum responderent,
Deum repetere voluisse, sed etiam, ilico post eorundem duorum et viginti
nigritarum supplicium, adeo animorum ardor ad catholicam fidem amplectendam
auctus est, ut sit effuso martyrum sanguini tribuendum, testibus indigenis
ipsis, quod, voluntatibus commutatis, latius in dies religio propagata sit
atque adhuc propagetur. Et sane, post quattuor et triginta ab iis eventibus
annos, plura centena millia catechumenorum et baptizatorum in ea regione
numerantur. Hisce vero de caussis factum est, ut de viginti duorum nigritarum
martyrio canonicae inquisitiones instituerentur: quibus rite peractis, fel.
rec. decessor Noster Pius Pp. X, die xiv mensis augusti anno MCMXII, decretum
signavit de introducenda Causa beatificationis seu declarationis martyrii
venerabilium Dei famulorum Caroli Lwanga, Matthiae Murumba et Sociorum vulgo «
de Uganda ». Postquam vero facultatem Nosmetipsi fecimus, die xix mensis
decembris anno MCMXVIII, ex qua de martyrio et causa martyrii, itemque de signis
seu miraculis, disceptari iiceret, quamvis nondum elapsi essent quinquaginta
anni a Venerabilium Servorum Dei nece, denique, cum in Congregatione Generali,
coram Nobis habita, omnes qui convenerant, cum Reverendissimi Cardinales S.
Rituum Congregationi praepositi, tum Patres Consultores, sententiam quisque
suam protulissent, Nos dominico die secundo Quadragesimae, idest nono ac
vicesimo mensis februarii, hoc anno, sollemniter decrevimus, constare de
martyrio et causa martyrii venerabilium famulorum Dei Caroli Lwanga, Matthiae
Murumba et Sociorum. Illud unum supererai ut iidem VV. FF. NN. et Patres
Consultores rogarentur, utrum tuto procedi posse censerent ad beatorum honores
iisdem venerabilibus Dei famulis decernendos. Quod fecit Venerabilis Frater Noster
Cardinalis Vincentius Vannutelli, Episcopus Ostiensis et Praenestinus, Sacri
Conlegii Decanus et Causae Relator, in generali conventu coram Nobis habito die
tertio ac vicesimo mensis martii vertentis anni; omnesque cum Reverendissimi
Cardinales tuendis Ritibus praepositi, t um qui aderant Patres Consultores tuto
procedi posse responderunt. Attamen in tanti momenti re Nostram aperire mentem
distulimus, donec impensis precibus a Patre luminum auxilium posceremus. Quod
cum interea fecissemus, tandem die dominico in Albis, idest XT mensis aprilis,
sacris pientissime operati, accitis Reverendissimis Cardinalibus Antonio Vico,
Episcopo Portuensi et S. Rufinae, S. Rituum Congregationi Praefecto, et
Vincentio Vannutelli, Episcopo Ostiensi et Praenestino, Sacri Conlegii Decano
et Causae Relatore, nec non Angelo Mariani, Fidei Promotore generali, et
Alexandro Verde, S. Rituum Congregationis Secretario, sollemni decreto ediximus
tuto procedi posse ad venerabilium servorum Dei Caroli Lwanga, Matthiae Murumba
et Sociorum Martyrum vulgo « de Uganda » sollemnem Beatificationem. Quae cum
ita sint, precibus permoti complurium Archiepiscoporum, Episcoporum et
religiosorum Ordinum, necnon totius Congregationis Missionariorum Africae,
auctoritate Nostra Apostolica, harum Litterarum vi, concedimus ut Venerabiles
Dei Famuli Carolus Lwanga, Matthias Murumba eorumque viginti Socii, Martyres,
quos supra singillatim enumeravimus, Beati in posterum appellentur, eorumque
lypsana seu reliquiae, non tamen in sollemnibus supplicationibus deferendae,
publicae venerationi proponantur, atque imagines radiis decorentur. Praeterea,
eadem apostolica Nostra auctoritate, concedimus, ut de illis recitetur Officium
et Missa singulis annis de Communi Plurimorum Martyrum cum Orationibus propriis
per Nos adprobatis, secundum rubricas Breviarii et Missalis Romani. Hanc vero
Officii recitationem et Missae celebrationem fieri dumtaxat concedimus in
omnibus et singulis domibus Missionariorum Africae, qui vulgo Patres Albi
nuncupantur, et in omnibus Praefecturis et Vicariatibus Apostolicis eidem
Congregationi commissis vel in posterum committendis, ab omnibus
Christifidelibus, qui Horas canonicas recitare teneantur, et, quod ad Missam
attinet, ab omnibus sacerdotibus cum saecularibus tum regularibus ad tempia, in
quibus festum agitur, confitentibus. Denique concedimus ut Sollemnia
Beatificationis eorundem Venerabilium Dei Famulorum in domibus et Praefecturis
et Vicariatibus supra dictis, die per Ordinarios praefiniendo, peragi queant,
intra annum postquam eadem sollemnia in Basilica Vaticana celebrata erunt. Non
obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, ac decretis de non
cultu editis ceterisque contrariis quibuslibet. Volumus autem ut harum
Litterarum exemplis etiam impressis, dummodo manu Secretarii S. Rituum
Congregationis subscripta sint et sigillo Praefecti munita, eadem prorsus in
disceptationibus etiam iudicialibus fides habeatur, quae Nostrae voluntatis
significatione hisce Litteris ostensis, haberetur.
Datum Romae apud sanctum
Petrum sub annulo Piscatoris, die VI mensis iunii anno MCMXX, Pontificatus
Nostri sexto.
P. Card.GASPARRI
a Secretis Status
*A.A.S., vol. XII (1920),
n. 7, pp. 272-281
Copyright © Dicastero per
la Comunicazione - Libreria Editrice Vaticana
Munaku TAKULABA, Les
Martyrs de l’Ouganda, Éditions Saint-Paul, 1977 : https://excerpts.numilog.com/books/9782850491368.pdf